Discussies over slavernijverleden ontsporen volledig….

Kiza Magendane (1992) is in Congo geboren en in 2007 als vluchteling naar Nederland gekomen. Hij heeft in Amsterdam en Antwerpen politicologie gestudeerd en werkt in Den Haag als adviseur op het gebied van internationale samenwerking. En hij schrijft columns in NRC die ik met belangstelling volg. In zijn column van 29 april jongstleden stelt hij dat je ’in goedkope excuses niet kunt wonen’. Magendane meent dat in het geval er terecht excuses worden aangeboden - bijvoorbeeld voor het slavernijverleden van ABN AMRO - deze gepaard dienen te gaan met ’herstelbetalingen’. Maar zelfs dit vindt hij niet genoeg….

Een interessant artikel dat stof tot nadenken oplevert, U kunt hieronder zijn opinie lezen. In ’gearceerd cursief’ heb ik mijn commentaar erbij geplaatst. Overigens ’interessant’ is niet helemaal de juiste typering voor Magendane’s artikel. Meer op z’n plaats zijn uitdrukkingen als ’verbijsterend, triest en stuitend’.

NRC 29 april 2022

Herstelbetaling moet, maar is geen afkoop van schuld

Stel je voor dat je zonder gegronde reden het huis van de buren in de fik steekt. De kinderen en kleinkinderen van de buren worden daardoor niet alleen dak- en thuisloos, ze houden er ook een intergenerationeel trauma aan over. Hoe moreel en juridisch verantwoord is het dan om tegenover hen te stellen dat ze naast goedkope excuses geen herstelbetalingen hoeven te verwachten omdat het geleden onrecht ‘zo lang geleden’ plaatsvond?

In goedkope excuses kun je niet wonen. Je moet óf onwetend zijn óf serieuze rechtvaardigheidsissues hebben als je anno 2022 nog niet doorhebt dat excuses gepaard dienen te gaan met herstelbetalingen.

Met voorgaande kan ik het helemaal eens zijn, het gaat hier om slachtoffers die én nog leven én persoonlijk (im)materieel verlies geleden hebben door toedoen van een ander. Niets bijzonders aan zou ik zeggen, elk normaal denkend mens is in zo’n geval een voorstander van schadeloosstelling en schadevergoeding. De brandstichter krijgt uiteraard een strafproces aan zijn broek, als deze zijn excuses nederig aanbiedt is dat voor de slachtoffers meegenomen. Niets meer, niets minder. Wat dit voorbeeld in de eerste alinea met het slavernijverleden te maken heeft is mij volstrekt duister.

Eerder deze maand bood ABN Amro zijn excuses aan  voor het aandeel van zijn historische voorgangers (de bankiers Hope & Co en Mees & Zoonen) in de slavenhandel. Daarmee reageerde de bank op het onderzoek van het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis (IISG) dat concludeert dat de rechtsvoorgangers van ABN Amro een actieve rol speelden bij de bevordering van slavenhandel. De Surinaamse econoom Armand Zunder, die al in 2008 berekende dat de Nederlandse staat 379 miljard Euro aan herstelbetalingen aan alleen al Suriname verschuldigd is, meende deze week in NRC dat de excuses van ABN Amro gepaard dienen te gaan met een hersteltraject.

Dat de Nederlandse staat en de ABN AMRO schadevergoeding zouden moeten betalen aan Suriname vanwege het slavernijverleden vind ik veel te ver gaan. Overigens bevinden zich de banken die Magendane memoreert zich relatief nog maar kort in de ABN AMRO-stal. Na de wereldwijde financiële melt down van 2008 nam ABN AMRO resten van Fortis over dat de erfgenaam was van Hope & Co en Mees & CO. En alleen vanwege deze banktransactie moet ABN AMRO nu ineens schadevergoeding aan Suriname betalen? Maar ook als die genoemde 'slavernijbanken' zich al decennia in de 'portfolio' van ABN AMRO  hadden bevonden zou ik geen voorstander zijn van 'herstelbetalingen'. Op basis van wat in hemelsnaam? Toch niet op basis van een 'zogenaamde historische' verantwoordelijk voor de handelswijze van werknemers van banken die meer dan 150 jaar geleden actief waren? (zie ook mijn artikel: https://andrasnn.com/nl/abn-amro-excuseert-zich-voor-slavernijverleden-maar-witwassen-mocht-mag-natuurlijk-wel )

Dan de Nederlandse staat. Die zou op zijn beurt ook een rekening kunnen indienen bij de Surinaamse overheid vanwege het destijds - achterover drukken van ontwikkelingsgelden voor persoonlijk gewin, waardoor een groot deel van de Surinaamse bevolking op een houtje kon blijven bijten. En dan heb ik het nog niet eens over alle projectondersteuningen die er hebben plaatsgevonden en allerlei ambtelijke en andere organisatorische vormen van ondersteuning. En heer Magendane, hoeveel Surinamers kwamen na de uitroeping van de onafhankelijkheid - in 1975 - als Nederlands staatsburger naar Nederland? Alleen al in dat jaar 40.000! Al deze medeNederlanders konden gewoon van de Nederlandse verzorgingsstaat gebruik maken. maar ja, Magendane is blijkens zijn voorgaande tekst van mening dat al deze feiten opzij kunnen worden geschoven. Het bewijst zijn wel erg nauwe blik op op de gezamenlijke geschiedenis van Surinamers/Nederlanders.

Verder verbaast het me dat er  überhaupt pleitbezorgers van schadevergoerdingen bestaan, terwijl de slavernij in 1863 is afgeschaft in Suriname. Je kunt toch moeilijk onze generatie laten ’boeten’ voor wat onze voorvaderen hebben misdaan. Persoonlijke verantwoordelijkheid is dus uitgesloten, voor Nederlandse ondernemingen geldt hetzelfde (zie het voorbeeld van ABN AMRO). Tja, en dan is er nog zoiets als staatsverantwoordelijkheid. Is de Nederlandse overheid anno 2022 - of anno 1975 - verantwoordelijk te houden voor de kolonisatie en 'slavernijeconomie' van Suriname? In het geheel niet zou ik zeggen en als dat wel het geval zou zijn dient de totale kosten/bate-analyse - zie boven - te worden meegewogen. Één uitzondering wil ik maken voor cultuurschatten die zijn ontvreemd uit het Zuid-Amerikaanse land. Deze behoren tot het cultureel erfgoed van Suriname en dienen in voorkomend geval alsnog geretourneerd te worden.

Nota bene. Als er nu toch schadevergoedingen dienen te worden uitgekeerd dan heb ik nog wel een betere bestemming. De Zuid-Molukse KNIL-militairen werden in 1951 gerepatrieerd en zouden tijdelijk in Nederland verblijven. Dat werd dus ’voor altijd’, terwijl de Nederlandse regering heel wat anders had beloofd. Twintig jaar, ja twintig jaar werden deze arme militairen - die nog eens ontslagen werden ook - en hun families uit de Nederlandse samenleving geweerd. Onderwijl levend in barakkenkampen die in de Tweede wereldoorlog door de Duitsers waren gebouwd. Van de eerste generatie Zuid-Molukkers leven er niet zoveel meer, maar veel van hun kinderen wel. Laten we deze - nota bene - ’levende’ groep slachtoffers eerst maar eens compenseren. (zie ook mijn artikel hierover: https://andrasnn.com/nl/excuses-voor-het-slavernijverleden-eerst-maar-eens-excuses-aanbieden-aan-zuid-molukkers

Het is een relevante boodschap aan alle instellingen die uit morele overwegingen hun excuses aanbieden voor hun aandeel in het slavernijverleden. De verwachting is dat De Nederlandsche Bank (DNB) dit later dit jaar zal doen voor  haar betrokkenheid bij de slavernij-economie. DNB past daarmee, net als ABN Amro, in een rij van instellingen die in het reine willen komen met hun historische zonden.

Historische zonden? Wat zijn dit nu weer voor zware woorden? Alsof het hier gaat om een Christelijke erfzonde die als een last op de schouders van de ’instellingen’ rusten. De CEO van ABN AMRO Robert Swaak zou gebukt moeten gaan onder een historische zonde waarmee zijn bank in het reine zou moeten komen? Natuurlijk, waarom sturen we dat bankmannetje niet meteen richting de guillotine? Kan hij mooi de historische  en morele zonde van zijn bank inlossen. Daar kan hij natuurlijk wel onderuit komen als hij wat miljoentjes stort op de rekening van het Surinaamse ministerie van financiën. Dan kan vice-president Ronnie Brunswijk deze mooi in de zak steken. Brunswijk, is dat niet de oud-rebellenleider die moorden op zijn geweten heeft en in zijn vrije tijd banken overviel en in drugs dealde? Inderdaad, die ja!

De gemeenten Rotterdam en Amsterdam  gingen hen al voor, en het ligt in de lijn der verwachtingen dat ook de Rijksoverheid dit jaar of volgend jaar, 160 jaar na de afschaffing van de slavernij, eindelijk haar excuses aanbiedt voor haar aandeel.

Bezwaren tegen herstelbetalingen voor historische misdaden zijn op geen enkele manier serieus te nemen. Niet alleen omdat deze bezwaren hypocriet zijn, ze brengen ook niets in tegen de stelling dat instellingen moreel en juridisch verantwoordelijk zijn om hun aangerichte verwoestingen te herstellen. Landen en instellingen die een geavanceerd systeem in stand hielden om zwarte levens als koopwaar te verhandelen, hebben zeker ook de capaciteit om te berekenen hoe zij de aangerichte schade kunnen herstellen. Elk bezwaar tegen herstelbetalingen is dan ook een illustratie van een gebrek aan politieke wil en van een selectief rechtvaardigheidsgevoel.

Na het lezen van de voorgaande tekst viel ik van verbijstering en afschuw van mijn stoel. 1. wat zijn nu weer ’historische misdaden’? Meneer Swaak van de ABN AMRO die in een tijdmachine is teruggegaan en daar een leninkje gaf aan een plantagehouder die er vervolgens 10 slaven mee kocht? Tsjongejonge, WAAR GAAT DIT OVER? 2. Instellingen die ’moreel’ verantwoordelijk zouden zijn. Meneer Magendane, mensen zijn moreel verantwoordelijk, niet instellingen. En mensen plegen misdaden, niet een typemachine, weet U wel? 3. ’selectief rechtvaardigheidsgevoel’. Hier zou ik willen volstaan met: wat U zegt bent U zelf heer Magendane!

Uiteraard, herstel is niet alleen een financiële kwestie, je kunt immers mensenlevens en onrecht nooit tot een financiële berekening reduceren. Herstel is ook een psychologische kwestie. Niet voor niets adviseerde het Adviescollege Dialooggroep Slavernijverleden aan de Nederlandse staat om een slavernijmuseum op te richten. waarin „op ruime en toegankelijke wijze het slavernijverleden en de doorwerking daarvan worden getoond”.

Onze samenleving verkeert in een psychologische gevangenis waarin de ene groep aan een superioriteitscomplex lijdt, terwijl de andere juist last heeft van een inferioriteitscomplex. „De slaafgemaakte Afrikanen zijn eeuwenlang gemarteld en vermoord, vrouwen werden verkracht, gezinnen uit elkaar gerukt. Hele generaties is systematisch aangeleerd dat ze minder waard zijn: ze werden puur als eigendom gezien van de planters”, stelde Zunder tegenover NRC. Terecht pleit hij dan ook voor een diepgravend onderzoek naar de sociaaleconomische erfenis van de trauma’s van het slavernijverleden.

Het is een belangrijke opgave om niet met een blik naar het verleden een naïeve houding aan te nemen waarin excuses en herstelbetalingen als ultieme middelen worden gezien om historische zonden te herstellen. Excuses en herstelbetalingen kunnen immers ingezet worden om het geweten te sussen, maar ook om mensen die het bestaande onrecht adresseren de mond te snoeren.

Ongelooflijke abracadabra, na 5 keer bovenstaande alinea's gelezen te hebben snapte ik er nog geen jota van (maar dat ligt uiteraard aan mijn beperkte geest….). In ieder geval begrijp ik er uit dat excuses en herstelbetalingen op zichzelf niet voldoende zijn om onze ’historische zonden’ teniet te doen. Wat helpen zou? Ik heb wel een idee, namelijk aandacht besteden aan nog steeds voorkomende (rassen)discriminatie in het HEDEN in het HUIDIGE Nederland. Dat is een opgave voor elke burger die in Nederland leeft met als doel de Wildersen van deze wereld te marginaliseren en (rassen)discriminatie te bestrijden. Is dat niet een veel betere aanbeveling meneer Magendane dan die onmenselijke zware historische en morele last die U ook mij op de schouders wil leggen. Ga zo door zou ik zeggen, de extreem-rechtse politici in ons kikkerlandje staan nu al te applaudiseren voor Uw campagne-inspanningen. Dat worden weer extra zetels bij de volgende verkiezingen voor de Baudets, Grausen, Wildersen, Bosma’s en Agema’s van de politieke arena.

Overigens, 'adviescollege dialoogroep slavernijverleden'? Wat is dat nu weer voor club? Een college en een groep tegelijk? Alleen al de benaming van deze ’organisatie’ leidt tot verwarring…….

De schrijnende werkelijkheid is dat wij een discussie voeren over de erfenis van het slavernijverleden, terwijl rijke landen als Nederland nu actief bijdragen aan de vernietiging van het mondiale ecosysteem. Dat betoogde David Van Reybrouck in zijn huizinga-lezing. Met onze overconsumptie en ons fossiele energie-fetisjisme wordt het bestaansrecht van bewoners van het mondiale zuiden en toekomstige generaties op het spel gezet. Ook zij verdienen nu dringende excuses en herstelbetalingen. Opdat wij een heden en een toekomst bouwen waarin het vanzelfsprekend is degenen die andermans huis in de brand steken daarvoor juridisch en moreel verantwoordelijk te houden.

Ho, ho meneer Magendane, weet U wat er momenteel met de natuur in Suriname gebeurt? Goudzoekers vernietigen de jungle en kieperen grote hoeveelheden kwik in de natuur die nu ook al de gezondheid van de plaatselijke bevolking bedreigt. Treedt de Surinaamse overheid hiertegen op? Natuurlijk niet, deze werkt zelfs samen met die gouddelvers en de multinationals die grote delen van de jungle exploiteren. En waarom? Om er zelf beter van te worden natuurlijk.

Kiza Magendane is politicoloog en schrijft om de week een column op deze plek.

Tot slot. Eerlijk gezegd vind ik het een blamage voor NRC dat dergelijke nonsens in deze ’kwaliteitskrant’ mag verschijnen.  Dit was typisch een artikel geweest voor één van de platforms waarop ene Willem Engel actief is. En van hem weten we allemaal hoe erg hij er mentaal aan toe is…..