Woord van de dag 13 oktober 2024: ’Atheïstenkerken’

Rare term nietwaar? Degene die deelneemt aan een kerkdienst belijdt toch zijn/haar Christelijke geloof? Christelijk? Ja, ja, ’De Dikke van Dale’ leert ons immers dat het woord ’kerk’ voor het volgende staat: ’gebouw voor Christelijke godsdienstoefening’. Verder zegt ’de Dikke’ dat ’kerk’ ook ’gezindte’ betekent, in de tweede definitie wordt de uitdrukking ’Christelijk’ niet meer genoemd. Maar dat is op zichzelf al een contradictio in terminis. In het ’kerkgebouw’ is er volgens ’de Dikke’ klaarblijkelijk alleen sprake van diensten met een Christelijke signatuur, maar de kerk in ruimere zin zou elke gezindte kunnen betreffen? Mmh, niet helemaal, want volgens ’de Dikke’ is de definitie van 'gezindte' een ’kerkgenootschap’. Toch nog even voor de zekerheid kijken wat ’De Dikke’ zegt over ’kerkgenootschap’. Aha, dat is dan weer ’een vereniging van allen die tot dezelfde kerk behoren’. Tot een ’gezindte’ dus…. Mijn interpretatie: ’De Dikke’ laat de kerkdeur een kiertje open voor gezindten die niet Christelijk zijn. Wow, wat een geruststelling!

OK, maar die andere contradictio in terminis blijft gewoon overeind. Hoe kan een kerk(gemeenschap) bestaan die niet een in een bepaalde God gelooft. Tot welke Lieve Heer bidden atheïsten? Volgens ’De Dikke’ tot geeneen, een atheïst ontkent immers het bestaan van god. OK, maar betekent het dan dat atheïsten ’geloofloos’ zijn? Nee, dat kan volgens mij niet zo gesteld worden, want waarom zou een atheïst niet geloof in zichzelf en/of anderen kunnen hebben, of in in een gemeenschap met wie hij/zij dezelfde - humanistische - waarden deelt? En zo kom ik op het verschil tussen religie en geloof. Een religie is gegrond op een bepaalde geloofsleer/godsdienst (bijvoorbeeld Islam, Christendom, Hindoeïsme), maar geloof betreft iets hoogstpersoonlijks.

Dat (persoonlijke) geloof kan zich uiten in het aanhangen van een bepaalde geloofsleer, maar ook in in het aanhangen van de zienswijze van positivo-goeroe Rutger Bregman die meent dat de meeste mensen deugen. Daarmee impliceert hij trouwens meteen dat zulks niet het geval is voor een ander (klein) deel van de wereldbevolking. Leuk om daarin te geloven hoor, maar ik ben meer comfortabel met de mening van brombeer Maarten van Rossem. De geschiedkundige is het met de overtuiging van Bregman eens maar alleen als den mensch kan functioneren in een maatschappij die welvaart en vrijheid in meer of mindere mate voor alle burgers garandeert. Tja, waar vinden we dergelijke situaties in de wereld? Misschien - gedeeltelijk - in Scandinavische landen, Nieuw-Zeeland en nog een paar westerse landen zoals ons kikkerlandje, maar dan houdt het ook op….

OK, maar dan is er nog die andere term, namelijk ’spiritualiteit’, zelfs atheïsten kunnen deze toch bezitten? Spirituele mensen staan open voor alles wat met religie, metafysica of de geest (het niet-stoffelijke) te maken heeft (bron: wederom ’De Dikke’). Hé, wat is metafysica nu weer? Wel, alweer volgens ’De Dikke’: alles wat boven het waarneembare uitgaat' (bovenzinnelijk dus). OK, nu wordt de zaak ietwat duidelijker, atheïsten zouden dus wel degelijk spiritueel kunnen zijn, want de bestaande religies hebben geen alleenrecht op (het begrip) 'spiritualiteit' en daarmee automatisch niet op ’geloof’. Het geloof kan immers uitgaan van spiritualitiet die niet persé op een religie gestoeld hoeft te zijn.

Wat mij betreft zijn we er uit, maar dan nog blijft de term ’atheïstenkerk’ verwarrend. Misschien zou beter gesproken moeten worden over ’atheïstisch geloof’. Of gewoon spiritualiteit, dat lijkt me nog veel verstandiger. 10 jaar geleden was er sprake van een toevloed van diverse bijeenkomsten van niet-gelovigen die leken op kerkdiensten. Van deze trend is weinig meer over en dat vindt  godsdienstwetenschapper Koert van der Velde niet vreemd. Hij deed in 2014 al de volgende Christelijke duit in het (collecte)zakje: ’wekelijkse of maandelijke bijeenkomsten van ongelovigen zijn kansloos’. Van der Velde ziet na 10 jaar zijn toenmalige zienswijze bevestigd want ’dat initiatiefnemers het geloof liefst buiten hun 'kerken' hielden betekende de ondergang’. Dat was volgens de godsdienstwetenschapper ’onnodig, krampachtig en geforceerd’ , waarna hij met zijn uitsmijter kwam: ’al geloof je niet dan kun je toch geloofsuitingen toelaten’?

Hoe ik tegen de mening van deze ’godsdienstwetenschapper’ - overigens godsdienstwetenschap is wat mij betreft (ook) een contradictio in terminis - aankijk? Deze man geeft blijk van een oneindige arrogantie, want hij stelt na 10 jaar het gelijk nog steeds aan zijn zijde te hebben. Welk gelijk? Dat deze vorm van spiritualiteit een farce was? Wel, dan kan ik alle godsdiensten ook als farce (of sprookjes) tituleren. Tjsongejone zeg, wat een hoogmoed en dedain zeg! Bijna kwamen mijn traumatische ervaringen opgedaan in mijn Christelijk middelbare schooltijd - en mijn vreselijke ervaringen in de Protestantse jeugdkerk - weer bij mij naar boven. Weet U hoe ik in het leven sta meneer van der Velde? Ik ben - analoog aan zogenaamde Rooms-Katholieken en zogenaamde Protestanten die nooit meer ter kerke gaan – een atheïst, maar ik doe er niks meer aan. En weet U wat U bent? Een afvallige in elke zin van het woord! Vooral in menselijke zin…..