Welke doden herdenken we op 4 mei?

Gaat de dodenherdenking op 4 mei over goed en fout? Nu, alleen al de vraag stellen is een kardinale vergissing. Ik meen dat het verstandig is woordelijk te vermelden waar de dodenherdenking officieel voor stond/staat:

“Tijdens de Nationale Herdenking herdenken wij de NEDERLANDSE oorlogsslachtoffers. Allen, burgers en militairen die in het Koninkrijk der Nederlanden of waar ook ter wereld zijn omgekomen of vermoord sinds het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog, en daarna in oorlogssituaties en bij vredesoperaties.”

bron: Nationaal Comité 4 en 5 mei

De tekst is in 2019 enigszins gewijzigd in: 

“Tijdens de Nationale Herdenking op 4 mei herdenken wij ALLEN – burgers en militairen – die in het Koninkrijk der Nederlanden of waar ook ter wereld zijn omgekomen of vermoord sinds het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog, in oorlogssituaties en bij vredesoperaties."

De reden is voor deze wijziging is dat de slachtoffers die statenloos waren (zoals Anne Frank en haar familie) hierdoor 'formeel' uitgeloten zouden zijn van de Herdenking. Hetzelfde geldt voor de toenmalige inwoners van Nederlands-Indië die geen Nederlandse nationaliteit bezaten, maar wel behoorden tot het Nederlandse Koninkrijk.

In 2022 werd de tekst alweer gewijzigd in de volgende:

Tijdens de Nationale Herdenking herdenken wij allen – burgers en militairen – die in het Koninkrijk der Nederlanden of waar ook ter wereld zijn omgekomen of vermoord; zowel tijdens de Tweede Wereldoorlog en DE KOLONIALE OORLOG in Indonesië, als in oorlogssituaties en bij vredesoperaties daarna.

Deze wijziging is aangebracht, omdat niet alleen de Nederlandse (oorlogs)slachtoffers worden herdacht van de politionele acties in Indonesië - thans terecht als koloniale oorlog omschreven - maar tevens de Indonesische. Deze woonden tot de Indonesische onafhankelijkheidsverklaring in december 1949 immers in het Nederlandse koninkrijk. Tegenwoordig herdenken we dus zelfs de Nederlandse militairen die - zoals Poncke Prinsen - zich aansloten bij het Indonesische verzetsleger Tentara Nasional Indonesia.

Wist U overigens dat er maar liefst 121 dodelijke Nederlandse slachtoffers vielen in de Korea-oorlog van de beginjaren vijftig? Hadden wij, Nederlanders daar ook overigens maar iets te zoeken? Was dat geen foute oorlog waar ’wij’ mede in verstrikt raakten? Uiteraard mogen deze vraagtekens geplaatst worden, maar dat doet er niks aan af dat we deze slachtoffers niet zouden herdenken. De doden kunnen geen oordeel meer uitspreken over het doel waarmee zij in een oorlog zijn gestuurd en overgens doet dit er ook helemaal niet toe. De communicatie van overheidswege en van het Nationaal comité 4 en 5 mei zou wat mij betreft op deze kernwaarde van de dodenherdenking geconcentreerd moeten worden. In 2012 beargumenteerde de burgemeester van Vorden dat ook Duitsers en Duitse soldaten herdacht moeten worden in het kader van verbroedering met de Duitsers. Op zichzelf een nobel streven, maar de vierde mei gaat niet over verbroedering met andere volken, het gaat nogmaals om  (voornamelijk) Nederlandse oorlogsslachtoffers.

In dit verband was de geplande lawaaidemonstratie - in 2017 op 4 mei, precies om 8 uur - van de activist Rogier Meijerink natuurlijk een gotspe. In eerste instantie omdat het getuigde van een grenzeloze respectloosheid voor de oorlogsslachtoffers – zelfs voor diegenen waar hij voor meende te moeten opkomen – maar vooral omdat hij oneigenlijke argumenten hanteerde. Het gaat niet aan of Nederlandse militairen in de Indonesische onafhankelijkheidsoorlog oorlogsmisdaden hebben gepleegd of niet, de dodenherdenking bevat geen morele component.

Meijerink - die in het verleden tot 6 weken cel is veroordeeld voor openlijke geweldpleging en poging tot zware mishandeling - was een notoire aandachtstrekker met pathologische trekken. Eerst probeerde hij via een kort gedingrechter zijn lawaaidemonstratie geaccordeerd te krijgen en toen dat niet lukte klaagde hij gefrustreerd over zogenaamde koloniale rechtspraak. Met deze kortgedingprocedure maakte Meijerink zich naar mijn mening evident schuldig aan rechtsmisbruik, er zijn democratische landen waar zulks niet toegelaten is. Maar het trieste van Meijerink’s actie was dat hij onevenredig veel aandacht kreeg in een periode waarin het om respectvol herinneren aan oorlogsslachtoffers gaat EN dat hij mensen a priori de stuipen op het lijf joeg die aan de dodenherdenking op de Dam wilden deelnemen.

Iedereen herinnert zich nog de ’damschreeuwer’  - in 2010 - die tientallen gewonden veroorzaakte, de Koninklijke familie moest zelfs in veiligheid worden gebracht. Wellicht zou wettelijk moeten worden ingevoerd dat Nederland op 4 mei om 8 uur twee minuten lang als ’stiltegebied’ geldt. een ieder die opzettelijk lawaai maakt op dit tijdstip kan op basis van deze wet vervolgd en veroordeeld worden.

Is voorgaand voorstel een beperking van onze grondrechten of op ons heilige recht op vrije meningsuiting? Ik dacht het niet. Het is meer een wettelijke bevestiging van het respect dat iedere inwoner van Nederland dient te hebben voor de dodenherdenking. Ja, zult U zeggen respect dwing je niet af met harde regeltjes en dat is zeker waar. Hiermee kom ik op de beladen term ’vrijheid’. Vrijheid beleven in een democratische samenleving is in gevaar als ik, door het uitoefen van mijn vrijheid de ander in zijn vrijheid belemmer. In de steeds meer gepolariseerde samenleving is dit niet alleen een actueel ,maar zelfs een acuut probleem. Merkwaardig genoeg blijft het de laatste jaren 'stil' rond de vierde mei, van (geplande) ordeverstoringen wordt maar weinig meer vernomen. Gelukkig maar, misschien valt het nog enigszins mee met de maatschappelijke polarisatie.....

Gaat de dodenherdenking overigens over vrijheid? Het klinkt wellicht merkwaardig, maar nee, niet in eerste instantie, het gaat om het respectvol herdenken van de slachtoffers. Dat velen deze herdenking koppelen aan de herwonnen vrijheid van Nederland in 1945 afgewongen door de geallieerden is uiteraard toegestaan. De dodenherdenking is nationaal maar tevens strikt persoonlijk. Zelf moet ik tijdens de twee minuten vaak denken aan die dappere Nederlandse piloten die met hun Fokker D21 jachtvliegtuigen de Duitse overmacht te lijf probeerden te gaan. De jeugdboeken van Klaas Norel – bijvoorbeeld ’Engelandvaarders’ – heb ik in mijn jeugd talloze malen verslonden. Maar ik denk ook altijd aan mijn eigen vrijheid, dat ik dankzij mijn gevluchte ouders – die naar Nederland vluchtten vanwege de neergeslagen opstand door Sovejettanks in Hongarije1956 – in echte vrijheid heb kunnen opgroeien. Alles went, zelfs hangen luidt het spreekwoord en dat geldt dus ook voor vrijheid. Maar het is essentieel voor het voorbestaan van de democratie dat het besef van die – vaak voor kennisgeving aangenomen – vrijheid levend wordt gehouden. You don’t know what You got till it’s gone! En zo is elke dodenherdenking voor elk mens anders, dús uniek.

Nationale dodenherdenking in de 21e eeuw. De opdracht van een ieder is de zuivere gedachte en betekenis van 4 mei levend te houden. Voor de dodenherdenking van ieder jaar kunnen we in de media (wederom) allerlei oordelen, getuigenissen, meningen etc. vernemen wat de vierde mei OOK zou kunnen betekenen. Maar beste opinieleiders, burgers, boeren en andere buitenlui, de dodenherdenking heeft maar één kernbetekenis, laten we die met z’n allen koesteren.

We fall, we break, we fail. But then, we rise, we heal, we overcome