Panenka’s Penalty

125 jaar geleden werd op een Nederlands voetbalveld de eerste penalty – ’pienantie’ in voetbaljargon – genomen. Tegenwoordig wordt een doelpunt gemaakt of gescoord maar nog niet zo lang geleden werden doelpunten – in goed Nederlands – ’gezet’. Grappig genoeg werd de penalty uitgevonden door notabene een keeper, de Ier William McCrum, waarschijnlijk was de man schizofreen, de ene kant van zijn persoonlijkheid moet wel die van een doelpunthongerige spits zijn geweest. Diverse grote trainer/coaches hebben keepers altijd een groot raadsel gevonden. Ernst Happel, de grote Oostenrijkse oefenmeester bijvoorbeeld sluit aan in de rij van vele collega’s die maar weinig begrijpen van die individualistische doelmannen: ’ze zijn eigenlijk gek, ik begrijp ze niet’. Wim Kan’s vader was getuige van de eerst genomen penalty in Nederland, misschien dat Wim Kan zelf beïnvloed is door deze historische gebeurtenis, hij scoorde immers in zijn beste tijd humoristische penalties aan de lopende band. Godfried Bomans, tijdgenoot van Kan sprak vroeger trouwens niet van een ’schot op doel’ of een ’prachtige trap’ maar van een ’formidabele lel’, ach waar is die mooie Nederlandse taal toch gebleven.

Maar welke heroïsche penalty blijft echt op ons netvlies gebrand? Daar kom ik zo op want in principe is het nemen van een ’strafschop’ – vanaf nu geen Engelse uitdrukkingen meer! – een simpele technische voetbeweging. Ja, dat kan wel zijn, maar zelfs de technisch meest begaafde voetballers zijn in staat om een strafschop jammerlijk over te schieten. Freek de Jonge heeft er zelfs over gezongen: ’wat kon Seedorf nou gebeuren toen hij van elf meter schoot, er is leven, er is leven na de dood’. De best genomen strafschop wordt hard binnengeschoten met de binnenkant van de voet en vliegt het doel binnen zo’n 50 centimeter van de linker. of rechter doelpaal, geen doelman – inderdaad geen ’keeper’ – die de bal ooit kan tegenhouden. Tja, als het zo simpel zou zijn was het strafschopregelement al lang op de mestvaalt gedeponeerd. De grootste voetbalprofessionals hebben regelmatig nachtmerries over doelmannen met duivelsgrote handen die katachtig bewegen. Niet verwondelijk als je beseft dat een gemiste strafschop een miljoenenuitval kan betekenen voor de desbetreffende club. In euro’s dan uiteraard. Indien een strafschop wordt gemist in een interland – tussen bijvoorbeeld Nederland en Duitsland of Argentinië-Brazilië – kan dit voor de betreurenswaardige strafschopnemer in kwestie bovendien jarenlange hoon opleveren en tegenwoordig ook nog langdurige lijfelijke bedreiging.

Daarom is de allermooiste strafschop ooit genomen die van Antonín Panenka tijdens het EK voetbal in het voormalige Joegoslavië in 1976. Nederland – met Johan Cruijff in de gelederen – was zwaar favoriet, de mannen van bondscoach George Knobel werden echter in de halve eindstrijd uitgeschakeld door de latere winnaar Tsjechoslowakije. Uitgerekend Panenka maakte een duidelijke ovetreding op Cruijff en precies uit de daarop volgende aanval scoorden de Tsjechoslowaken waardoor ze op een 2-1 voorsprong kwamen. De wedstrijd ontaardde vervolgens in een schoppartij, zowel van Hanegem als Neeskens ontvingen een directe rode kaart. De Tsjechoslowaken stonden in de finale en die onvermijdelijke Duitsers zouden wel even gehakt maken van die ’Oost-Europese communistenzonen’. Dat bleek ’gelukkig’ een misvatting….

Tja, nu vertel ik nog steeds niet waarom de Panenka-strafschop zo wonderschoon was. In de finale bleken de Tsjechoslowaken zowel tactisch als technisch bijzonder vaardig, helaas werd een 2-0 voorsprong op het nippertje uit handen gegeven. In de laatste minuut van de speeltijd scoorde Bernd Hölzenbein – wie anders? – de gelijkmaker. Wederom werd de klassieke wet van de voormalige Engelse spits Gary Lineker in de praktijk gebracht: voetbal is een spelletje waarbij 90 minuten lang 22 mannen tegen een bal aanschoppen EN aan het einde zijn de Duitsers altijd de winnaar’. Elke regel heeft een uitzondering en die uitzondering werd werkelijkheid op 20 juni 1976 te Belgrado. In de verlenging werd niet meer gescoord, dus kwam het op ’pienanties’ aan. Achter de bal die tot de beslissing van de finale moest leiden stelde zich Panenka op. Daarbij moeten we niet vergeten dat in het Duitse doel de grote Sepp Maier – ja, die kennen we nog wel, ja – stond en de regerende wereldkampioen – pijnlijk, ja – vertegenwoordigde. Miljoenen TV-kijkers hielden hun adem in, ik denk dat de communistische leiders verzameld in het Politbureau te Praag snel nog een glaasje Becherovka achterover sloegen. Klein vermeldenswaardig puntje nog: voordat Panenka aanlegde voor de beslissende strafschop had Uli Hoeness zijn strafschop hoog over zien vliegen. De huidige voorzitter van Bayern München zal dit moment nog wel eens op zijn netvlies hebben gekregen toen hij vastzat wegens financiële malversaties bij zijn geliefde voetbalclubje.

Panenka sprintte pijlsnel naar de bal, iedereen verwachtte een daverend schot, maar Antonín lepelde de bal met een boogje in het doel, de verbouwereerde Sepp Maier met stomheid van verbazing achterlatend. De combinatie van de snelheid van de speler met op het laatst de subtiele voetbeweging was van een buitenaardse schoonheid. Helemaal als je je bedenkt wat het persoonlijk voor Antonín betekend had als hij DEZE strafschop op DEZE manier gemist zou hebben. Bij terugkomst in Praag had het voor hem dan een ’enkeltje’ betekend naar de uraniummijnen. En daar, in die mijnen zou hij natuurlijk  bij een tragisch ongeval om het leven zijn gekomen. Zo deden ’oude kameraden’ dat aan de andere kant van het ijzeren gordijn.

Antonín Panenka zette met het kunstig uitvoeren van de pienantie niet alleen de eer van zijn land op het spel, maar tevens zijn eigen leven. Een ’grote Held’ als u het mij vraagt. Hiernaast bewees de voetballer van Bohemians Praag dat een verstikkende communistische dictatuur uiteindelijk creativiteit en moed NIET in de weg kan staan. Niet Pelé, niet Cruijff, niet Garrincha, niet George Best, maar een Praagse jongen met een hangsnor uit het onderdrukte Praag verrichtte een voetbalwonder. Hiermee stak hij alle burgers die zich achter het ijzeren gordijn bevonden een hart onder de riem. In Hongarije kregen alle voetballiefhebbers in één klap sympathie voor de Tsjechen verenigd in de persoon van Panenka. Maar ook bij de Hongaar die niet zo’n interesse had/heeft in voetbal tovert het noemen van de naam van de besnorde wondervoetballer uit Praag nog altijd een glimlach om de lippen. Creativiteit en vrije gedachten waren er niet onder te krijgen, zelfs niet in de Sovjetrussische kolonies van Europa! Panenka bewees met zijn actie dat de mens tot veel meer in staat is dan men vaak aanneemt…….

’Vergeet niet, het is de geheime kracht, diep in ons weggeborgen, die onze drijfveren stuurt; daar komt die overredende stem vandaan, daar ligt de kern van het leven, daar, zouden we zelfs kunnen zeggen, is de mens zichzelve’. (Marcus Aurelius, Romeins Keizer 121-180)