Ongezond eten bestaat helemaal niet!

Steeds vaker verschijnen er publicaties in diverse media van de hand van (zogenaamde) deskundigen met de boodschap dat het tijd wordt dat de overheid zich meer zou moeten bemoeien met onze dagelijkse voeding. Het opperen van reclameverboden voor (zogenaamd) ongezond voedsel, chipsbelasting, beperken van fastfood-locaties, afschaffen van het BTW-tarief voor bijvoorbeeld groente en fruit is niet van de lucht. Sterker nog, de overheid moet ingrijpen in de gehele voedselketen! Als redenen worden onder andere gegeven dat jongeren steeds ongezonder eten, obesitas onder de bevolking epidemisch is geworden etc etc.

Natuurlijk is het de taak van de overheid om in het algemeen de gezondheid van haar burgers te bevorderen, maar als rechtgeaarde liberaal meen ik dat de meeste tot nu voorgestelde  (beperkende) maatregelen de individuele vrijheid (kunnen) uithollen, het vrije ondernemerschap (kunnen) bedreigen en dat lijkt me niet de bedoeling in een democratische samenleving….. Bovendien vraag ik me af of - bijvoorbeeld - het beperken van het aantal fastfood locaties in armere stadswijken wel het gewenste resultaat oplevert. Ik vrees van niet en hiermee komen we bij de crux van de voedingsdicussie. Progressieve burgers/experts zijn er nog altijd  - deels - van overtuigd dat er zoiets bestaat als een maakbare samenleving. Helaas is deze opvatting gebouwd op los zand, mensen maken namelijk een samenleving en niet de overheid. Zo simpel is dat.

In NRC van 21 november jongstleden riepen een Amsterdams PvdA-gemeenteraadslid (Igor Runderkamp) en een politicoloog (Tim ’S Jongers) de overheid op om zo snel mogelijk (wettelijk) in te grijpen op het gebied van de voedselvoorziening in Nederland. Ik werd in eerste instantie getriggerd door de kop van het artikel dat als volgt luidt: ’Als je geen geld hebt, is de keuze voor een goedkope, ongezonde hap snel gemaakt.’ Tijdens het lezen ervan begon ik pijn in mijn maagstreek te krijgen en niet zo’n klein beetje ook. Bijgaand treft U de tekst van het artikel integraal aan, ik heb mijn op/aanmerkingen in vette en cursieve letters in de tekst van het artikel bijgevoegd. Misschien is daarom de pijn in mijn middenrif wel verdwenen. Dit moest me echt van m’n lever!

Het artikel in NRC van 21 november jongstleden:

Armoede gaat gepaard met een slechtere gezondheid. Wanneer je armoede wegneemt, dan hebben mensen letterlijk en figuurlijk de ruimte om gezond te leven (dan is het nog maar de vraag of mensen gezonder gaan leven, daarvoor is nog nooit bewijs geleverd). Maar in een land waar de helft van de mensen aan overgewicht lijdt, moet je breder durven kijken (kijk, hier schieten de twee schrijvers van het artikel zichzelf al in de voet. Want - gelukkig - leeft niet de helft van de mensen in Nederland onder de armoedegrens). Want het laaghangend fruit van de eigen verantwoordelijkheid is ondertussen wel geplukt. (wat hier inhoudelijk mee wordt bedoeld is mij volstrekt onduidelijk, maar er blijkt wel uit dat de schrijvers richting een maakbare samenleving tenderen….)

Ruim een half miljoen Nederlanders leven nu officieel in armoede. Deze mensen hebben een heel groot probleem, dat alle aspecten van hun leven aantast. Vorig jaar waren zij volgens de officiële cijfers nog met twee keer zoveel, maar schijn bedriegt: door een nieuwe meetmethode die het CBS en het Sociaal en Cultureel Planbureau met elkaar hebben afgesproken, vallen veel mensen nu net buiten de armoededefinitie.

Wat het officiële armoedecijfer dus níet laat zien, is dat er daarnaast ook nog eens ruim een miljoen mensen in Nederland wonen die slechts een paar tegenslagen van de ‘officiële armoede’ zijn verwijderd. Dat betekent dat er steeds meer Nederlanders zijn met serieuze zorgen over hun toekomst en die van hun kinderen.

Overleven

Dat armoede, gezondheid en een ongezonde leefstijl niet los van elkaar gezien kunnen worden, is stilaan een publieke wijsheid. Wanneer een ongezonde hap goedkoper en sneller bereikbaar is dan een gezonde maaltijd, dan is vanuit een perspectief waarin van dag tot dag overleven centraal staat, de keuze snel gemaakt (onjuist, een zogenaamde ongezonde hap is helemaal niet goedkoper dan een gezonde, maar voor het geschikt maken tot consumeren dient bij een ’gezonde hap’ in sommige gevallen wat meer tijd te worden genomen. Daardoor betreft de gezonde hap niet altijd een snelle hap. Overigens,wat is nu de definitie van ongezond eten? Op zichzelf is een simpel hamburgertje van de McDonald’s niet ongezond, behalve als burgers hun voedingspatroon eenzijdig richten op het verorberen van meerdere hamburgers per dag . Voor het ontbijt. lunch en diner bijvoorbeeld….Tenslotte, bij McDonald’s zijn ook ’gezonde’ salades te koop hoor, dat wordt nogal eens vergeten….). Ook de rol van financiële stress kan niet worden onderschat. Vet voedsel is een prima demper van onze stresshormonen. We kennen het allemaal: na een stressvolle dag is het comfort van een zak chips of reep chocola hoogst verleidelijk. (OK, maar negatieve stress is niet ’gereserveerd’ voor arme burgers hoor! Ook welgestelden kunnen er behoorlijk last van hebben)

Gezien het verband tussen armoede en ongezond gedrag, klinkt het weren van fastfoodrestaurants en snackbars uit arme wijken wellicht als een logische maatregel. Dat is echter een achterhoedegevecht. De snelle winst die je met zo’n ingreep misschien zou behalen – buurtbewoners moeten iets meer moeite doen om aan ongezond eten te komen – vallen in het niet bij de bredere maatschappelijke context van het probleem. Liefst de helft van de Nederlanders heeft immers overgewicht. Die zijn heus niet allemaal arm. (OK, de geachte schrijvers beginnen al met het relativeren van hun eigen opvattingen, hulde! Maar ze maken wel een andere foutieve aanname, namelijk dat snelle winst met het weren van snackbars etc uit arme wijken wellicht te behalen zou zijn. Ook hier komt de ’maakbaarheidsgedachte’ wederom in volle omvang tot uiting. Hebben de schrijvers wellicht niet aan de mogelijkheid gedacht dat bij het verwijderen van snackbars arme wijkbewoners wellicht de supermarkt op de hoek inlopen om daar voorverpakte hamburgers in te slaan? Of dat op enig moment een mobiele hot dog-kar door de arme wijk struint? Want zo werkt vrij ondernemerschap in een democratie heren schrijvers!)

Debet aan deze gezondheidscrisis in slow motion is de voedselindustrie, wier zwaar bewerkt fabrieksvoedsel zonder voedingswaarde de schappen in de supermarkt vult (belachelijke beschuldiging aan het adres van de voedselindustrie en retail. Sterker nog, het aanbod in de supermarkten is juist gevarieerder en gezonder geworden in de laatste decennia). Vanwege dat overdadige aanbod van ongezond eten, is obesitas een epidemie die sociale klasse ontstijgt. Arm of rijk: het maakt niet uit.(het feit dat er een overdadig aabod is van ’ongezond’ eten heeft ertoe geleid dat obesitas epidemisch is geworden. Deze simplificatie stuit me echt tegen de borst, bovendien wordt de eigen verantwoordelijkheid van burgers weggewoven. Nee, de vileine multinationele foodondernemingen zijn de boosdoener, punt. Zouden de heren schrijvers misschien een lichtelijk communistische opvatting betreffende de samenleving huldigen? Niet te geloven….

Jongeren eten het minst gezond van alle leeftijdsgroepen. Dat is op zich niet nieuw, maar de huidige generatie eet wel ongezonder dan vorige generaties. Voor de duidelijkheid, jongeren hebben hier zelf geen schuld aan. Wat ze eten is een wisselwerking tussen vraag en aanbod. (Ook deze tekst doet me pijn aan de ogen. Jongeren hebben geen enkele verantwoordelijkheid voor hun eetgedrag? Wat? De opvatting is niet alleen onjuist, maar nog ’fout’ ook. Blijkbaar zijn de heren schrijvers het erover eens dat jongeren geen verantwoordelijkheid kunnen nemen voor hun (eet)gedrag. Nou beste jongeren, zo serieus worden jullie genomen door de heren artikelschrijvers. Gefeliciteerd!)

Het resultaat is dat momenteel één op de 8 Nederlandse kinderen overgewicht of obesitas heeft. Dit belemmert deze kinderen al op jonge leeftijd in hun bewegingsvrijheid en hun welzijn (Maar heren schrijvers, die kinderen hadden toch al geen bewegingsvrijheid? Ze hadden/hebben immers geen andere keus dan ongezond voedsel tot zich te nemen. toch?). Zij lopen grotere kans om op latere leeftijd chronisch ziek te worden.

In tien jaar tijd is het aantal fastfoodlocaties in de buurt van scholen met 40 procent gestegen. De marketing van ongezond voedsel is te vaak op kinderen gericht, en de publieke ruimte lijkt haast uitgegroeid tot één grote reclamezuil voor ongezonde voeding (op zichzelf ben ik dat met de schrijvers eens, vooral het aantal locatievergunningen voor fastfood ketens zou eens kritisch tegen het licht moeten worden gehouden). Je hebt kennis van zaken nodig om in de supermarkt de gezonde producten tussen de ongezonde massa uit te kunnen vissen.(tsjongejonge, hier kan ik nu echt recalcitrant van worden. Hoezo? Denkt U nu echt geachte schrijvers, dat zelfs een kind van rond de 12 jaar het onderscheid niet kan maken tussen een gezonde appel uit het versrek en een vette milkshake uit het zuivelrek? Kom op zeg, in welke wereld leeft U eigenlijk? Het is ook nog eens een keer regelrechte betutteling waar U zich aan schuldig maakt. In feite zegt U tegen dat jongetje/meisje van 12 jaar dat de supermarkt bezoekt, dat hij/zij in de verste verte niet weet gezond voedsel van ongezond voedsel te onderscheiden. Maar U neemt dat jochie/meisje wel bij de hand natuurlijk…. In Uw maakbare samenleving….)

We willen maar zeggen: deze situatie overstijgt de eigen verantwoordelijkheid van de Nederlander (Ik begin een beetje moe te worden van het wegdrukken van de eigen verantwoordelijkheid door de heren schrijvers…). De crux van dit hele probleem is de grote hoeveelheid marketing voor ongezonde voeding. Maatregelen om het ongezonde eetgedrag van burgers te verbeteren worden wel eens weggezet als betuttelend – maar wat ons betreft is de marketing van de voedingsindustrie de échte betutteling. (wat U zegt, uw betutteling reikt tot de stratosfeer…)

Reclameverbod

Nu de zorg onbetaalbaar aan het worden is, zou gezondheid de hoogste prioriteit van de overheid moeten zijn. De huidige overheidsambities geven echter blijk van het tegenovergestelde. Wat betreft armoede reiken de ambities niet verder dan het niet verder laten oplopen van het aantal kinderen dat in armoede leeft. En onder meer het Voedingscentrum en het Partnerschap Overgewicht Nederland zullen worden getroffen door de bezuiniging van 250 miljoen Euro die het ministerie van VWS gaat doorvoeren op onder meer gezondheidspreventie (ja, dat vind ik ook belachelijk en niet goed te praten!)

Om de volksgezondheid te beschermen, moet de overheid op meerdere plekken ingrijpen. Om te beginnen bij het aanpakken van de aanbieders van ongezonde voeding. Daarnaast moet er een verbod komen op aan kinderen gerichte reclame voor ongezond voedsel. De aanschaf van gezonde producten moet gestimuleerd worden via gunstige belastingtarieven. Tot slot moeten gezondheidsdoelen wettelijk worden vastgelegd. (de hele riedel van maatregelen komt alweer voorbij, maar het is niet meer dan geroeptoeter. Want wat is de definitie van ongezond eten en welke aanbieders zouden moeten worden aangepakt? Supermarkten? Of producenten? Of handelaren? Of alledrie? Met het oplaten van luchtballonnetjes - en nog zonder opschrift ook -  schieten we niets op geachte schrijvers. Hiernaast, ongezond eten bestaat helemaal niet, een ongezonde eet- en levensstijl wel. Daar zou de aandacht op moeten worden gericht heren schrijvers. Komt U maar op met Uw voorstellen, ik zal ze positief-kritisch beoordelen)

Bevordering van de gezondheid is een grondwettelijke taak van de overheid – een taak die betrekking heeft op zowel mensen met geld, als mensen zonder geld. (inderdaad, amen…)