’Help de kernwapens de wereld uit, om te beginnen uit Nederland!’

Mient Jan Faber is niet meer, de Protestants-Christelijke voorvechter van een vrijere wereld mag thans uitrusten bij zijn Heilige vader. Het is hem van harte gegund. Misschien is zijn heengaan wel symbolisch voor de definitieve ontzuiling, ontkerkelijking én ’ontnaïvisering’ van Nederland. In 1983 bracht hij 550.000 mensen op de been op het Haagse Malieveld, het was de grootste demonstratie ooit in de Nederlandse geschiedenis. Interessant genoeg kwamen niet alleen Protestanten op de demonstraties - tegen kernwapens overigens - af, maar ook Rooms-Katholieken en anders-gelovigen. Faber had een grote aantrekkingskracht op jongeren, maar ook burgers van andere leeftijden die het Christelijke geloof reeds gedag hadden gezegd of alleen maar ’van horen zeggen’ van de Bijbel vernomen hadden.

Het Interkerkelijk Vredesberaad - IKV - organiseerde diverse demonstraties, waarvan die van Amsterdam - 400.000 deelnemers - en Den Haag - 550.000 deelnemers - de belangrijkste waren. Het IKV was een zogenaamde oecumenische vereniging die in 1966 was opgericht en zich vanuit Christelijk gezichtspunt bezig hield met vredesvraagstukken. Jarenlang bekleedde Faber de functie van algemeen secretaris binnen het IKV, pas in 2003 hield hij het voor gezien. Nadien fuseerden Pax Christi - de ’puur’ Rooms-Katholieke vredesclub - en het IKV in 2007 om verder door het leven te gaan als PAX.

De voormalige en inmiddels overleden IKV-voorzitter Ben ter Veer bedacht de slogan om te ageren tegen de wereldwijde wadenwedloop en de verspreiding van kernwapens in het bijzonder: ’help de kernwapens de wereld uit, om te beginnen uit Nederland!’. Er werden originele plakkaten bij gefabriceerd (één ervan: zie boven), de charismatische Faber deed de rest. Tja, ik moet zeggen, een knap staaltje marketing van het IKV, waarmee honderdduizenden burgers op de been werden gebracht. Maar wat was precies de lont die het (demonstratie)kruitvat deed ontsteken?

In 1979 had de NAVO besloten 572 middellangeafstandsraketten - ook wel kruisraketten genoemd - te plaatsen op grondgebied van meerdere NAVO-lidstaten in Europa als antwoord op de plaatsing van SS-20's door de Sovjet-Unie. In de wandelgangen werd gesproken over het NAVO-dubbelbesluit. Dit hield in dat de raketten niet zouden worden geplaatst, indien de Sovjet-Unie de SS-20’s zou weghalen uit eigen land en uit die van zijn satellietstaten. 48 van die ’kernraketjes’ zouden worden gestationeerd op de vliegbasis Woensdrecht en dit gegeven bleek de ’trigger’ voor de massale demonstraties.

In de begin jaren tachtig heb ik de consternatie en polarisatie als tiener aan den lijve ondervonden. In huiskamers, op scholen, binnen de kerkgemeenschappen, overal werd fel gediscussieerd over de rechtmatigheid van het NAVO-besluit tegen de achtergrond van de koude oorlog. Ik was in die tijd voor plaatsing van de kruisraketten, maar dat is natuurlijk niet zo vreemd. In verband met de vlucht (naar Nederland) van mijn ouders in 1956 voor de oprukkende Sovjet-tanks die een deel van Boedapest in puin schoten kon het idealistische wereldbeeld van de IKV-ers en andere demonstranten niet tot mij doordringen.

Dat gold - ooh ironie - overigens op een later tijdstip ook voor Mient Jan Faber zelf. In 2014 liet hij het volgende optekenen in een Haags kerkblad: ’ik herinner me de romantiek van het gebeuren in die jaren’ en ’kernwapens functioneren natuurlijk ook voor oorlogspreventie’. Daarvoor had hij zich al meermaals uitgesproken voor militaire interventie in Irak, feitelijk steunde Faber de twee golfoorlogen. Hij meende dat er net zo lang moest worden doorgevochten tot Saddam Hoessein verslagen was. Ja, ja, da’s toch andere koek, van een pacifictische vredesactivist transformeerde Faber in een soort westers geallieerde havik. Aan vredesdemonstraties deed hij in het begin van het nieuwe millenium ook al niet meer mee en dat betekende in 2004 het einde van zijn ’IKV-carrière’.

In de jaren tachtig van de vorige eeuw overheerste bij een deel van de Nederlandse bevolking een naïviteit over geopolitieke verhoudingen die zijn weerga niet kende. Kernwapens werden in de vorige eeuw niet ontmanteld en nu al helemaal niet meer. Sterker nog, er zit nu zo’n psychopatisch botox-ventje in het Kremlin die regelmatig zinspeelt op gebruik van de ’nucleaire knop’. Dat flikte tijdens de koude oorlog ene Leonid Brezjnev zelfs niet.

Gelukkig kwam aan de koude oorlog in 1989 een einde, maar de Oekraïeners betaalden een hoge prijs voor hun onafhankelijkheid, hun kernwapens werden terugverscheept naar de Russische Federatie. In het memorandum van Boedapest - 1994 - kregen ze daar ’veiligheidswaarborgen’ voor terug. Ook Rusland tekende bij het kruisje….. Daarmee werd de arme Oekraïeners een oor aangenaaid, want uiteindelijk bleek hun land ’vogelvrij’. Tja, in vakjargon betekenen veiligheidswaarborgen ’nada’, ’veiligheidsgaranties’ had de Oekraïeners misschien wel het beoogde respect voor hun soevereiniteit opgeleverd. Wat zegt U, dit is ’lulkoek’? U heeft gelijk, Poetin had zich bij een andere verdragstekst ook niks aangetrokken van welke overeenkomst of memorandum ook.

Zal er ooit nog een nieuwe - idealistische - Mient Jan Faber opstaan in Nederland? In de komende vijftig jaar zeker niet, daarvoor zijn de Russische bruutheden, schendingen van territoriale grenzen en moordpartijen te massaal. (alhoewel, misschien plaats ik mezelf nu wel in de ’naïeve categorie’). In ieder geval: de ideale wereld van Faber en ter Veer bestond slechts in de geesten van ter Veer en Faber zelf. En in die van al die honderdduizenden demonstranten….. Het was allemaal heel sympathiek en bevlogen, maar helaas is het niet mogelijk zonder (gewapende) strijd rechtvaardiger samenlevingen te creëren. Vraag dat Aleksjej Navalny maar. Of wijlen Nelson Mandela, of de Hongaarse opstandelingen in 1956, Of wijlen Winston Churchill, Of de zojuist overleden Mient Jan Faber zelf……

Mient Jan Faber (Coevorden, 14 december 1940 – Amstelveen 15 mei 2022)