De journalisten Frits Barend en Henk van Dorp introduceerden het neologisme ’het Karremans-gevoel: hulpeloze en naïeve passiviteit tonen tegen barbaars geweld. Ofwel: gewoon lafbekkerig gedrag vertonen. Toenmalig Luitenant-Kolonel Thom Karremans zal deze term waarschijnlijk nog steeds met grote woede herinneren. Zijn naam blijft in de geschiedenis immers altijd verbonden aan de genocide die de volgelingen van de Servische generaal Ratko Mladić pleegden in Srebrenica en omgeving. Ruim 8.000 Bosnische mannen en jongens werden op gruwelijke wijze uitgemoord, een schandvlek voor het naoorlogse Europa. In ’onze’ achtertuin werd volkerenmoord gepleegd, een daad die in het ’beschaafde’ Europa toch nooit meer zou worden toegelaten? Karremans stond met zijn manschappen in het oog van deze horror-achtige storm, bescherming werd de toegestroomde vluchtelingen aan het Dutchbatkamp niet geboden. Zo ontstond de omschrijving Karremans-gevoel…….Is deze terecht of onterecht in het spraakgebruik terecht gekomen?
Tot mijn – ik moet zeggen – tragische vreugde staan de Nederlandse media uitgebreid stil bij de genocide op de balkan, nu 25 jaar geleden. Hulde vooral voor de NOS die een serie documentaires uitzendt over deze voor Nederland zeer pijnlijke geschiedenis. In welke landen op deze aardbol is men bereid eigen mislukkingen onder de loep te nemen?
Thom Karremans was aanvankelijk niet bereid om aan een BNN/VARA documentaire medewerking te verlenen, maar kwam daar toch op terug. Tijdens een interview in NRC reageert Karremans als volgt op de vraag ’wat hij toch anders had kunnen doen’. Na lang nadenken meldt de oud Dutchbat-commandant: ’niets’. Verderop meent Karremans: ’ik heb voor zover ik weet als commandant geen steken laten vallen. Hooguit een paar ongelukkige opmerkingen gemaakt’. (bijvoorbeeld zijn opmerking aan het adres van Mladić dat hij slechts een ’pianist’ is. ’Don't shoot the pianoplayer’, met deze smeekbede probeerde Karremans zijn hachje te redden). De laatste zinsnedes die me opvielen waren: ’als commandant in operationele omstandigheden moet je soms heel snel beslissingen nemen. En die pakken niet altijd even goed uit. Daarbij spelen persoonlijke afwegingen een grote rol: voor jou zelf en voor jouw mannen. Je moet risico’s afwegen. Je moet lef hebben’.
Tja, je moet lef hebben, maar ik moet eerlijk zeggen: je moet wel lef hebben om zo’n opmerking te maken……. In ieder geval heeft Karremans niet het lef om het onlangs verschenen boek van de VN-tolk Hasan Nuhanović te lezen. Deze was werkzaam in de enclave en beschrijft de horrors van de zomer van 1995. Karremans zegt desgevraagd dat hij ’helemaal klaar is met Bosnië’. Zou het?
’Die tolk moest ik beschermen, maar niet zijn familie’ deelt Karremans mee. Mag ik daar een paar vraagtekens bij zetten? Ook de elektricien Rizo Mustafić, lid van de burgerbezetting van Dutchbat kwam in handen van de moordenaarsbende van Mladić. Had Karremans ook in zijn geval niet iets meer lef kunnen tonen?
In het NRC-interview wilde hij natuurlijk ook niet herinnerd worden aan zijn uitspraak in Zagreb, daags na de genocide in Srebrenica. Karremans meende dat er in ’in deze oorlog geen good en bad guys zijn.’ In het NRC interview heeft Karremans wel een zeer stevig oordeel over Ratko Mladić: ’die man had zonder meer de doodstraf verdiend.’ Laten we het er maar op houden dat Karremans na zijn aftocht uit Bosnië in een shock verkeerde…..
Natuurlijk is Karremans met zijn bataljon volledig in de steek gelaten door de VN, maar ook door de Nederlandse regering in Den Haag. Srebrenica was hoe dan ook gevallen, door gewapend verzet te leveren waren er waarschijnlijk Nederlandse Dutchbat-doden gevallen. Dat zouden allemaal vergeefse doden zijn geweest, want de Bosnische mannen en jongens waren later toch wel van kant gemaakt.
Toch blijft bij mij het schurende gevoel over het gedrag van Karremans hangen. Elk mens heeft zijn eigen - menselijke - verantwoordelijkheid om levens te beschermen. Of je nu vakkenvuller, putjesschepper, accountant of militair bent. Had Karremans nu echt geen ’deal’ kunnen maken met Mladić om bijvoorbeeld vrije aftocht te regelen voor een paar 100 mannen. Of 10? Of 5? Bijvoorbeeld voor die elektricien en de familie van de VN-tolk? In ruil voor een ontruiming van het Dutchbat-kamp binnen 24 uur? Ik weet, allemaal vragen achteraf waar nooit een antwoord op te vinden zal zijn.
Karremans bevestigde in het TV-programma NOS Nieuwsuur in 2011 dat hij in die gruwelijke periode in 1995 voor zijn eigen leven had gevreesd. In de opnames waarin Karremans door Mladić wordt geïntimideerd meen ik ook de doodsangst op het gelaat van de Duchtbat-commandant te kunnen aflezen. Alleszins voorstelbaar, als ’mens’ wil ik hem daarom niet moreel ter verantwoording roepen vanwege het feit dat hij niet heeft geprobeerd om mensenlevens te redden.(behalve misschien die van zijn eigen bataljon). De vrees voor verlies van eigen leven nam bij hem de overhand.....
MAAR, echte heldendaden heeft Karremans niet geleverd in het uur van de waarheid, het tegenovergestelde is eerder het geval. Nogmaals, die ’lafheid’ verwijt ik hem niet, misschien had ik wel op dezelfde manier in zo’n noodsituatie gereageerd als de Nederlandse Dutchbat-Overste. Of niet natuurlijk, wie zal het zeggen? Een moreel oordeel vellen mag niet en kan niet, dat zou misplaatste, megalomane arrogantie zijn.
Wel ben ik van mening dat gezien de - naar mijn mening misplaatste - uitspraken van Karremans in het NRC-interview hij zijn commentaren beter achterwege had kunnen laten. Met zijn antwoorden op de vragen van journalist Coen Verbraak rijt hij nog lang niet geheelde geheelde wonden open. Niet alleen bij nabestaanden, maar wellicht ook bij zijn eigen manschappen uit die tijd. Hij had medewerking aan interviews/documentaires inderdaad gewoon af moeten zeggen. En daar was nog niet eens lef voor nodig geweest. Die hij overigens NOOIT getoond heeft........
Het zijn zwarte bladzijden in een boek dat in zekere zin nooit dichtgaat (Wim Kok, oud-premier 1938 – 2018)