De kern van de economie, mijn hemel wat had ik een hekel aan dat leerboek van Professor Arnold Heertje op de midelbare school. Het enige economische model dat mij kon bekoren was dat van John Maynard Keynes die er toch zo’n beetje verantwoordelijk voor is dat de hele wereld met een astronomische schuldenberg zit opgescheept. Maar dat zullen sommige ’deskundigen’ het wel volledig met me oneens zijn. O ja, en natuurlijk das eiserne und grausames Lohngesetz van Ferdinand Lassalle. Arbeiders verdienen per definitie precies zoveel dat ze net kunnen overleven, een strak socialistisch standpunt dat tegenwoordig van toepassing is op ZZP’ers. Vooral in deze Coronatijd……
Mooie kerel was het die Heertje, altijd in de contramine met die typerende kraakstem van ’m. Zelf meldde hij het volgende over zijn recalcitrante gedrag: ’het imago van ruziemaker is onderdeel van mijn biografie’. Hij protesteerde bijvoorbeeld zeer fel tegen de aanleg van de Amsterdamse noord/zuid metrolijn, omdat er volgens hem onvoldoende expertise was om dit project in – letterlijk – goede banen te leiden. Daarmee doelde hij waarschijnlijk tevens op toenmalig wethouder, de VVD’er Geert Dales die de Amsterdamse gemeenteraad voorhield dat de metrolijn geen cent meer zou gaan kosten dan 1,46 miljard Euro, maar dat werd meer dan het dubbele. Heertje had ondubbelzinnig het gelijk aan zijn zijde. Dales werd later ’persona non grata’ binnen de VVD en fungeert tegenwoordig als voorzitter van de 50PLUSpartij. Daar is hij prima op zijn plaats want Tweede Kamer fractievoorzitter Henk Krol heeft ook geen sjoege van financiën – en al helemaal niet van pensioenen – , behalve als het over hemzelf gaat…….
Heertje die naar eigen zeggen ’ministeriabel’ was heeft het nooit tot die positie geschopt. Misschien dat hij daarom ook zo hard oordeelde over het economisch beleid van mede PvdA’er en oud premier Wim Kok. Ik vrees dat Kok het een te groot afbreukrisico vond om de de hooggeleerde Heertje aan te stellen. Vooral in een precair paars kabinet zou dat wel eens teveel scherven op kunnen leveren. Waarom Heertje altijd trouw PvdA’er is gebleven is me een raadsel, of het kan natuurlijk zijn dat hij ook enige ideologische veren heeft afgeschud. Maar waarschijnlijk waren het andere veren. Welke? In ieder geval niet die van een pauw, daarmee heeft hij zijn hele leven namelijk mee lopen waaieren.
Iets anders heeft Heertje op enig moment zeker afgeschud en dat was zijn kennis betreffende fraude bij het Amsterdamse effectenhuis Leemhuis & van Loon waar hij een leuke boterham verdiende als adviseur. Hij versprak zich bij ’de koffieautomaat’, maar ontkende later alles voor het groene laken. Hij kwam er mee weg en daarbij al die ’banklullen’ die zich verrijkt hadden in deze zogenaamde ’clickfondszaak’. Met zijn uitspraak ’ik heb gezegd maar nog steeds niet alles’ tijdens zijn afscheidsspeech als hoogleraar doelde hij waarschijnlijk niet op de clickfondszaak, door zijn tegenstanders werd het wel zo geïnterpreteerd…….
Als Joods kind moest de kleine Arnold onderduiken en kwam zowel terecht in communistische als gereformeerde gezinnen. Hij was zwaar onder de indruk van het Christelijke geloof en vatte het plan op om later predikant te worden. Voor het belijden van het Gerefo-geloof stak zijn moeder tot zijn achttiende levensjaar een stokje. Heertje is dan weliswaar geen dominee geworden, hij verkoos de economische kansel waarvan hij zijn eigen economische geloof heeft gepredikt. Zijn bijbel – de kern van de economie – vond gretig aftrek, er zijn meer dan een miljoen exemplaren van verkocht. Dat heeft zijn zoon, de bekende comedian en programmamaker Raoul Heertje nog niet voor elkaar gebokst!
Ik verkeer in de ’gelukkige’ omstandigheid niet alleen de schrijfsels van Heertje tot me genomen te hebben maar tevens van zijn generatiegenoot Professor Jan Pen. Hij gaf altijd plezierig college economie in het Harmoniegebouw van de Rechtenfaculteit in Groningen. Maar verhip, ook Pen was lid van de PvdA. Heb ik onder deze omstandigheden een liefde ontwikkeld voor het socialisme, of zachtjes uitgedrukt de sociaal-democratie? Geenszins, want een overtuigende uitspraak van ene Winston Churchill is me al jaren op het netvlies gebrand: kapitalisme zorgt voor een ongelijke verdeling van de welvaart, socialisme voor de gelijke verdeling van de armoede.
De historicus Maarten van Rossem – een andere predikant – heeft zijn kristalheldere mening over economen nooit onder stoelen of banken gestoken: ’naar economen moet je niet luisteren, die hebben geen verstand van economie.’ Inderdaad geven economen vaak uitstekende voorspellingen over het verleden, van Rossem van zijn kant overigens ook, hij is immers geschiedkundige. Maar regelmatig kan ik zijn visies beter plaatsen dan van menig econoom, zoveel is ook waar…
Tot slot nog een aardig dilemma. Is het vakgebied economie eigenlijk wel als ’wetenschap’ te kwalificeren? De defintie wetenschap bevat in ieder geval de zinsnede dat het moet gaan om ’verifieerbare kennis’. Tja, hier wordt het al problematisch. De (financiële) wereld kampt met een schuldenberg die van z’n lang zal zijn leven NOOIT terugbetaald gaat worden. Nog geen topje ervan. En sterker nog, de berg wordt hoger en hoger en zal onder invloed van de Coronacrisis nog harder aangroeien. Waar ligt het punt dat de boel klapt? Economische modellen functioneren hier geenszins, want het kernwoord is hier ’vertrouwen’. Hierop is de gehele financiële wereldhuishouding gebaseerd. En ’vertrouwen’ is meer een emotie of een ’state of mind’ en ligt dus meer op het vakgebied van de psychologie. Ok, maar ten aanzien van de verifieerbaarheid lijkt me deze materie nog vluchtiger dan in de economie. Psychologie dus ook exit! Aha zeggen de verstokte natuurkundigen, daarmee is het bewijs geleverd dat er maar weining echte wetenschappen zijn zoals ’onze’ natuurkunde en scheikunde. Ja, alles is verifieerbaar in de natuurkunde, behalve als er een nieuwe Einstein ontdekt dat de huidige natuurwetten helemaal niet van toepassing zijn op de processen in een ’zwart gat’. Tja, zo duiken we langzamerhand in dat onmetelijke zwarte gat. Wat zegt U, daar zitten we nu toch middenin? Klopt, daarom pleit ik er ook voor om vanaf nu maar één vakgebied aan te wijzen als echte wetenschap, namelijk die van de massapsychose. En neemt U van mij aan, die wordt op dit moment bijna door de gehele mensheid beoefend………..
De denkfout [van een aantal moderne economen] vloeit voort uit het misverstand dat economie is beperkt tot de verzameling financiële transacties. (Arnold Heertje, 1934 – 2020)