Wordt de vredespijp dan toch gerookt? Op 19 augustus is het dertig jaar geleden dat de eerste -zogenaamde – Pan-Europese picknick werd georganiseerd nabij de Hongaarse stad Sopron, gelegen op een steenworp van de Oostenrijkse grens. Recent werd bekend dat zowel Angela Merkel als Viktor Orbán acte de présence zullen geven aanstaande 19 augustus – inclusief officiële toespraken – en natuurlijk gaan de twee ’tortelduifjes’ gezamenlijk ter kerke. Uiteraard betreft het een oecumenische dienst. Protestanten en Rooms-Katholieken liggen Europawijd al jaren op één kussen en daar schijnt zich tegenwoordig geen duivel meer tussen te bevinden.
Waarom gaan Orbán en Merkel nu gezamenlijk picknicken? ’Gezellig’ samen op een klapstoeltje een prikkertje met kaas en een zilveruitje verorberen, vervolgens uitbuikend neervleien op een geblokt tafelkleedje dat voor de gelegenheid is uitgespreid op het klavergras. Ik zie de in het oog springende foto’s in de diverse media nu al voorbijkomen. Nee, nee, deze picknick is wel wat serieuzer van aard. De ’festiviteit’, maar eigenlijk een demonstratie werd georganiseerd door de de Paneuropese Unie. Deze club is de oudste Europese beweging die tot doel heeft Europese staten politiek en economisch te verenigen.
De beweging werd in 1923 opgericht door een Oostenrijkse graaf en is sindsdien actief. Europees/politieke relevantie heeft deze club nauwelijks maar sinds 19 augustus 1989 wordt deze unie allerwegen gezien als één van de katalysatoren van het opentrekken van het ijzeren gordijn. Albert Einstein was lid maar ook een in steen gehouwen francofiel als Charles de Gaulle. In bijna alle landen in West- en Oost-Europa zijn er afdelingen actief. De Nederlandse afdeling houdt domicilie in…….. Ja waar eigenlijk? Sorry, Nederlanders zullen wel niet van picknicken houden, deze plastic picknickbeker hebben de polderbewoners aan hun neus voorbij laten gaan.
Tijdens de herbegrafenis van de vermoorde premier Imre Nagy – die als één van de opstandleiders van 1956 twee jaar later op brute wijze werd opgehangen – sommeerde een studentenleider, Viktor Orbán genaamd de Sovjetrussen hun biezen te pakken en eiste onmiddellijk vrije democratische verkiezingen. Plaats van handeling: Boedapest 16 juni 1989. Orbán’s toespraak vond dus plaats nog vóór de Pan-Europese picknick van 19 augustus 1989. Al lang was het onrustig in de Midden- en Oosteuropese satellietstaten van de afbrokkelende USSR. Toenmalig Sovjetleider Gorbatsjov meent in zijn memoires dat de ramp met de kerncentrale in Tsjernobyl – 1986 – de déconfiture van zijn land – en invloedssferen – met vliegwielwerking heeft bespoedigd.
De picknick werd onder andere georganiseerd door Otto von Habsburg-Lotharingen, de laatste kroonprins van het Habsburgse rijk. Oostenrijkers en Hongaren zouden bijeenkomen aan de Hongaarse kant – bij Sopron dus – en voor die gelegenheid zou het ijzeren gordijn voor een periode van 3 uur opengeschoven worden. DDR burgers waarvan er in augustus 2019 tientallen duizenden verbleven aan het Balatonmeer geloofden hun oren en ogen niet. Toch konden op die dag slechts 600 Oostduitsers de wijk nemen naar het westen, de grens ging daarna weer hermetisch dicht. Maar het spreekwoordelijke hek was van de dam en op 11 september van dat jaar ging de grens definitief open.
Toenmalig Hongaars premier Miklós Németh heeft zijn zenuwen onder bedwang kunnen houden in deze crisis. Hij was het die het aandurfde om het eerste cohort DDR-burgers ongedeerd de grens te laten passeren op die historische 19e augustus. Daarmee werd definitief de bres geslagen in het bastion van de Sovjetrussische satellietstaten, op 11 september 1989 opende Hongarije zijn grenzen definitief. een zogenaamde ’9/11 day’, ééntje met een ietwat andere betekenis dan de 9/11 van 2001 met als plaats van handeling New York…….
’En er kwam maar geen telefoontje uit Moskou’. In de documentaire over voorgaande gebeurtenissen was deze zin van premier Németh veelzeggend. Op de volgende dag – 20 augustus – woonde hij uiteraard de officiële festiviteiten bij ter gelegenheid van dé Hongaarse nationale feestdag. Van zijn veiligheidsfunctionarissen had hij de ’tip’ gekregen om bij het spelen van het Hongaarse volkslied zijn hoofd voortdurend langzaam van links naar rechts te draaien. En van rechts naar links…….Dit om te voorkomen dat eventuele scherpschutters hem zouden afknallen. Ondanks mijn ’opvoeding’ die mij tot de slotsom deed komen dat zo’n beetje ’elke goede communist een dode communist is’ wil ik voor Németh toch een uitzondering maken. Niet dat hij een held is maar in de gegeven omstandigheden heeft hij toch blijk gegeven enige moed in zijn ransel te hebben.
Overigens moet die moed enigszins genuanceerd worden, want al op 27 juni 1989 vond een interessante gebeurtenis plaats. Gezamenlijk knipten de ministers van Buitenlandse zaken van Oostenrijk, Alois Mock en de Hongaarse minister van buitenlandse zaken Gyula Horn een gat in het grenshek tussen de twee buurlanden. Bijna twee maanden vóór de datum van de Pan-Europese picknick! Ik heb een sterk vermoeden dat de machthebbers in Moskou een soort ’verklaring van geen bezwaar’ hebben afgegeven aan Boedapest. Ik kan me niet voorstellen dat de gestaalde communist Horn zonder deze ’hint’ het had aangedurfd om met een betonschaar naar de landsgrens af te reizen.
Zonder meer is Horn als ’foute’ communist te bestempelen. Afgezien van het feit dat het bijwoord ’fout’ eigenlijk overbodig is. Al die Midden-Oosteuropese politici in de koude oorlogperiode waren natuurlijk per definitie fout. Maar deze meneer heeft zich altijd op de borst geslagen als dé ’reformcommunist’ terwijl hij na het neerslaan van de Hongaarse opstand – 1956 – als de wiedeweerga terugkeerde in de gezuiverde partij van de landverrader, toenmalig sterke man János Kádár. Van 1994 tot en met 1998 presteerde hij het zelfs om op te klimmen tot premier in het post-communistische Hongarije. ’Vriend’ Horn was plotsklaps veranderd in een socialist van democratische snit. Ja, ja…….In deze regeerperiode heeft hij Hongarije nog verder terug in de tijd geworpen. Sleutelwoorden: oud communistische vriendjespolitiek, uitverkoop van Hongarije aan multinationals, ongebreidelde corruptie, wijdverspreid moreel verval. Maar ja, met zo’n carrièrre heb je natuurlijk recht om gekroond te worden met de prestigieuze Karelsprijs. Toe te kennen aan iemand die zich verdienselijk heeft gemaakt voor Europese eenwording. ’I hold my peace’……….
Historisch en maatschappelijk is het een ’zegen’ dat Hongarije heeft kunnen toetreden tot de Europese familie. Vergelijken met 30 jaar geleden bevindt Hongarije zich in alle opzichten op een beter niveau. Beter? Orbáncritici denken hier nogal eens anders over maar dan geven ze toch blijk van een krakkemikkig historische memorie. En vergeet niet: de toespraak van Viktor Orbán vond plaats op 16 juni 1989, nog vóór de in het oog springende ’knipactie’ van minister Horn aan de grens. Bovendien was oppositieleider Orbán niet verbonden met de ’hotline’ Boedapest-Moskou……
Ik zal de laatste zijn die beweert dat onder hopman Orbán alles koek en ei is in het tegenwoordige Hongarije. Maar in West-Europese democratieën vergeet men wel eens dat de ontwikkeling van de nog steeds ’ontwikkelende’ democratieën in Midden en Oosteuropa zich in een ander stadium bevindt. In de Benelux is de democratie te vergelijken met een volwassene die overigens al slijtageverschijnselen in zijn ruggegraat begint te vertonen. Maar in Hongarije is de democratie een 12 jarig kind dat nog steeds op zijn duim zuigt. Rome is toch ook niet in één dag gebouwd……
Democratie kan niet van buitenaf op een natie worden opgelegd. Elke samenleving moet op zoek naar zijn eigen weg, en geen weg is perfect. (Barack Obama, voormalig Amerikaans president, 1961 – )