Zaterdag 9 november is het dertig jaar geleden dat de Berlijnse muur uit elkaar werd ’gebikt’. Toen ik van de week het eerste krantenartikel over deze historische gebeurtenis las moest ik onwillekeurig aan Harrie Jekkers denken. De ’oerhagenees’ die tegenwoordig op Ibiza woonachtig is schreef in 1984 het nummer ’over de muur’ dat verhaalt over het dagelijkse leven in Oost en West-Berlijn. Ten tijde van een grote vredesdemonstratie op het Malieveld – tegenwoordig omgeploegd door tractoren en graafmachines – bracht de formatie ’t klein orkest’ – van Harrie Jekkers – het prachtige nummer ten gehore. Het werd een ’dijk’ van een hit in datzelfde jaar -1984 – en later nog eens in 1989.
Nog altijd raak ik ontroerd bij het horen van de creatie van Haagse Harrie, tekst en melodie zijn in volstrekte harmonie. Wel kon ik mij in 1984 als opstandige student opwinden over de tekst. Veel te links natuurlijk, want hoe kun je nu het leven in Oost-Berlijn vergelijken met dat van de westerse kant van de Duitse stad. ’Je mag demonstreren, maar met je rug tegen de muur’ in West-Berlijn versus ’als je bang en voorzichtig met je mening moet omgaan’ in Oost-Berlijn? Alsof de ’terreurdictatuur’ in de DDR ook maar op enige manier te vergelijken was met de – relatieve – vrijheid in West-Europa. En brood voor de vogels? op het Oostduitse Alexanderplein? DDR kameraad-burgers die brood aan vogels geven? Maak dat de STASI wijs! Dat was samengevat zo’n beetje mijn rabiate mening.
Tegenwoordig beschouw ik de tekst toch ietwat genuanceerder. Mijn opvatting uit de tachtiger jaren was ingegeven door een soort westers superioriteitsgevoel dat de eigen westerse – democratische – cultuur tot de hoogste norm had verheven. Helaas moet ik constateren dat de in de ’vrije’ westerse samenlevingen niet alleen de individuele vrijheid een groot goed is maar tevens het libertaire kapitalisme dat aan de wortel van diezelfde ’vrije’ samenlevingen knaagt. Hiernaast meen ik dat een deel van de bevolking van West-Europa het mantra aanhangt dat individuele vrijheid impliceert dat er geen ’plichten’ meer bestaan.
Alles moet kunnen en mogen – zie Amnesty International Nederland – of juist niet. Voorbeeldje? Matthijs van Nieuwkerk meldt met instemming van al zijn ja-knikkergasten in DWDD dat in Nederland woonachtige Chinezen geen ’taalonderwerp’ meer mogen zijn. Dus nooit meer ’kloepoek’ zeggen en al helemaal niet: ’sambal bij?’ En Amesty International? Ja, deze club meent dat boerkadraagsters in Nederland uit vrije wil de gezichtsbedekkende kleding dragen, dus is de net ingevoerde ’boerkawet’ uiteraard een monster. Vrouwen in Iran moeten daarentegen aangemoedigd worden om de onderdrukkende boerka af te rukken. Nooit van universele waarden gehoord Amnesty directie? Er is in Nederland een stijgend aantal Nederlanders/medelanders mentaal in de war.
Terug naar Harrie Jekkers. Hij kreeg inspiratie voor ’over de muur’ tijdens het passeren van de grens bij checkpoint Charlie in Berlijn. Hij zag een hond zomaar het ijzeren gordijn passeren zonder dat deze zijn (honden)paspoort moest laten zien. Stiekem denk ik overigens dat dit waarschijnlijk een Duitse herdershond moet zijn geweest. Honden kunnen echter niet vliegen, dus bedacht Harrie dat er maar vogels over de muur zouden moeten vliegen. Alle gekke papegaaien op een stokje, de vondst was natuurlijk geniaal, met Harrie’s creatie kon een grote groep mensen zich de insluiting van de Oostduitsers zich ineens ’levendig‘ voorstellen.
Nog altijd heb ik spijt als haren op mijn hoofd dat ik tijdens de muurafbraak niet spoorslags naar Berlijn ben gereisd. Pleister op de wonde zijn de fraaie opnames van Oostduitsers die uitzinnig van vreugde door de Muur heen ’stormen’ en met open armen worden ontvangen door de bevolking van West-Berlijn. Nog altijd huiveringwekkend mooi om te aanschouwen. Ik heb zelfs VOPO’s – VolksPolizei – eigen landgenoten zien feliciteren met hun gang naar ’het westen’.
De betekenis van vrijheid wordt meer en meer door West-Europeanen als een ’logisch en ’automatisch feit’ aangenomen. Maar dat is het nooit, juist met deze laconieke en lakse houding dreigt die vrijheid weer vermorzeld te worden. Niet van de ene dag op de andere, maar sluipenderwijs. Daarom stel ik voor dat op ELKE middelbare school in Nederland de film ’das Leben der anderen’ tot verplichte leerstof wordt gebombardeerd. De film werd bekroond met een Oscar voor beste buitenlandse film en dat was meer dan terecht! Op indringende manier wordt getoond wat een totalitair systeem met mensen doet. En Duitsers zijn nogal van de ’Ortnung und Disziplin’ wat in de DDR resulteerde in een soort pruisisch communisme. Op een paar uur rijden van Enschede functioneerde een schaamteloze surveillancestaat…..
Ach, de Europese Unie reikt nu tot de grens van Rusland zult U zeggen, het is toch de democratie die de klok slaat in Europa? In onlangs gehouden Duitse deelstaatverkiezingen- 3 stuks – won de zeer rechtse partij de AfD flink, de tweede plek werd overal gehaald. Niet onvermeldenswaardig is dat dit gebeurde op het grondgebied van de ex DDR. In de Nederlandse pers werd hier – traditioneel – nauwelijks aandacht aan besteed en dat was/is volledig onterecht. Ik wil niet zeggen dat de desastreuze ’Weimar republiek’ op de loer ligt, maar mevrouw Merkel doet er alles aan om de kiem hiervoor te leggen.
De vogels vliegen nog steeds van Oost naar West-Berlijn en vice versa, ik hoop dat er niet teveel zwarte kraaien tussen zitten…..
Onder het kapitalisme worden mensen uitgebuit door mensen. Onder het communisme is het net andersom. ( John Kenneth Galbraith, Amerikaans econoom 1908-2006)
PS het mooiste Duitse lied over de Berlijnse muur? Über den Wolken van Reinhard Mey natuurlijk