2 augustus, Hongaarse Porajmos-dag (over de Roma/Zigeunerholocaust)

In de Romani-taal betekent Porajmos letterlijk verslinding. In de nacht van 2 op 3 augustus werden in het KZ-lager Auschwitz circa 4000 Zigeuers/Roma door de Nazi’s afgeslacht. Dat is de reden dat in 1972 het Zigeuner Wereldverbond deze dag heeft uitgeroepen als herinnering aan de stelselmatige vernietiging van de Zigeuners ten tijde van het 1000-jarige rijk van Hitler. Ja, minimaal 1000 jaar, maar mijn toenmalige Duitse middelbare school-leraar repeteerde eindeloos met veel gevoel voor understatement dat de Nazi-periode slechts 12 jaar heeft geduurd…..

Van de Porajmosdag is maar weinig te merken in de zogenaamde vrije Hongaarse pers, maar uiteraard neem ik deze honneurs graag waar. Eerst nog even over de term ’Zigeuner’. In diverse West-Europese linksige kringen staat deze uitdrukking gelijk aan racisme en onderdrukking, te vergelijken met het scheldwoord ’nikker’. Hoe vaak ben ik niet in rapporten en op diverse websites kritiek tegengekomen op ’het Zigeunerwoord’. Het is hét bewijs dat deze notoire wereldverbeteraars geen sjoege hebben van het beeld dat de Roma van zichzelf hebben.

In heel wat Europese landen ben ik inmiddels Roma/Zigeuners tegengekomen en nooit heb ik er ook maar ééntje meegemaakt die er niet trots op is Zigeuner te zijn. Nogmaals, niet Roma, maar Zigeuners, zo voelen ze zich en niet één of andere inwoner van Roma. Vanaf nu gebruik ik dus uitsluitend de uitdrukking Cigány, Gitane, Gypsy of Zigeuner, of U het leuk vindt of niet. En ik blijf ook gewoon zigeunersaus bij mijn patatje bestellen. De leider van de Zigeunerband Parno Grast zal me er dankbaar voor zijn….

Terug naar Porajmos-dag. Eind 1942 besloot Heinrich Himmler tot deportatie van alle Zigeuners naar Auschwitz-Birkenau om daar ’netjes ausradiert’ te worden. Voor de Tweede Wereldoorlog was er geen officiële registratie van Zigeuners in Europa, de schattingen over het aantal dodelijke slachtoffers lopen uiteen van 200.000 tot 2 miljoen. In Duitsland gaat men uit van minimaal een half miljoen geliquideerde Zigeuners. Hoe dit ook zij, de systematische vernietiging van Zigeuners is één op één te vergelijken met het lot van de zes miljoen Joden die hun verschrikkelijke einde vonden in de KZ-lagers. Regelmatig werden Zigeuners niet eens toegelaten binnen de kampmuren, na aankomst in de veewagons werden deze armzaligen vaak naast het spoor naar de andere wereld geknald…..

Volgens de inmiddels overleden nazijager Simon Wiesenthal bleef er in 1945 slechts 20% van de oorspronkelijke Zigeunerbevolking over in door de Nazi’s bezet gebied. Hongarije ’blies zijn partij’ ook volgaarne mee, tussen de 30.000 en 70.000 Zigeuners werden op transport gezet richting de vernietigingskampen. Vooral de beruchte Hongaars-fascistische Pijlkruisers hebben de Zigeunerpopulatie goed geregistreerd, Admiraal Miklós Horthy heeft ’handig’ gebruikt gemaakt van deze administratie… Tot de Pijlkruisers in oktober 1944 zelf aan de macht kwamen en hun dodelijke werk in een nog hogere versnelling zetten.

Geen fraaie historie van Hongarije tijdens de Tweede Wereldoorlog, helaas geldt dit voor wel meer landen op het Europese continent…… De begeleidende foto bij deze column zal velen bekend voorkomen en heeft zelfs een bepaalde iconische status bereikt. Het gefotografeerde - naar men aannam - Joodse meisje stond zo’n beetje voor het leed dat Joden door Nederland/Nederlanders/Nazi’s was aangedaan. De foto is gemaakt tijdens haar vertrek naar Auschwitz vanuit, jawel kamp Westerbork. In het midden van de jaren negentig werd de echte identiteit van het meisje ontdekt, het bleek dat ze luisterde naar de naam Settela Steinbach. Een Zigeunermeisje welteverstaan. In Zuid-Limburg geboren en van Sinti-afkomst (één van de vijf Zigeunerstammen)

Zo kregen de Zigeuners dan toch hun eigen ’Holocaust-gezicht’. Dit bedoel ik absoluut niet denigrerend, sterker nog, wat mij betreft mag er wel wat meer aandacht besteed worden aan het Zigeunerleed tijdens de Tweede Wereldoorlog. De aandacht die deze (etnische) groep krijgt is dezer dagen voornamelijk van negatieve aard. In Hongarije zeker, waar de berichtgeving over Zigeuners meestal gaat over criminele activiteiten en persoonlijke afrekeningen. En armoede door werkloosheid natuurlijk.

Betrouwbare cijfers over het actuele aantal Hongaarse Zigeuners zijn moelijk te vinden, schattingen lopen uiteen van een half miljoen tot één miljoen zielen (op een bevolking van amper 10 miljoen). Da’s een flink aantal en inderdaad zijn de criminaliteitscijfers van Zigeuners te vergelijken met die van Marokkanen in Nederland. Werk aan de winkel voor de Hongaarse overheid en de diverse NGO’s. Dit gebeurt nog steeds onvoldoende of zonder enige vorm van een structurele aanpak. Hiernaast moet hierbij vermeld worden dat vanuit de Zigeunergemeenschap er ook veel meer dadendrang aan de dag zou moeten worden gesteld. Daar mankeert het regelmatig nogal eens aan….

Vrolijk eindigen? Natuurlijk, met Zigeunermuziek. De muzikaliteit van vele Zigeuners spreekt tot de verbeelding en terecht. Zij zijn het die de Hongaarse volksliedjes (de nóták) het beste kunnen vertolken. En dat is GEEN Zigeunermuziek beste toerist (!), die aan de boorden van de Donau een Zigeunerorkestje naast zijn tafeltje ziet plaatsnemen. Prachtig hoor, daar niet van, maar echte ’cigányzene’ klinkt toch anders. Hoe? Een Hongaarse nóta is als een goed uitgegraven kanaal met romantische waterkantjes dat op de plaats van bestemming aankomt. Cigányzene is als een alsmaar meanderende rivier die uiteindelijk ergens uitkomt. Waar? niemand, die het weet, ook de Zigeuner niet.

Luister maar eens naar het volgende nummer van Romano Drom:

https://www.youtube.com/watch?v=jfunfMVHg2I&ab_channel=NappaliB%C3%A1rTV