Keti Koti en de (misplaatste) excuses voor het slavernijverleden

Zou het de Surinaamse Nederlanders en andere Nederlanders met een buitenlandse achtergrond - en een (licht)donkere huidskleur - er bij gebaat zijn dat de Nederlandse regering officieel haar excuses aanbiedt voor het slavernijverleden? Dit lijkt mij de kardinale vraag die gesteld moet worden en geen enkel andere! Toch lees ik in de media dat er door vertegenwoordigers van allerlei (civiele) organisaties die zich met het slavernijverleden bezighouden de term ’genoegdoening’ meermaals terugkomt. In het tijdschrift van de Surinaamse taalkunde - OSO - kwam deze in het verleden regelmatig voorbij en psychologe Arieke Duijzer schreef een boek over het thema, de titel van haar boek begint op de volgende wijze: ’Genoegdoening voor het slavernijverleden onder Afro-Surinamers’ etc. Tenslotte meent Plataforma Sklabitut i Herensha di Sklabitut (uit het land Curaçao behorend tot het Koninkrijk der Nederlanden) dat Nederland excuses moet aanbieden, maar ook de eis van ’genoegdoenig’ wordt gesteld. Deze zou onder andere gepaard moeten gaan met herstelbetalingen. Zomaar wat voorbeelden die het debat in Koninkrijk der Nederlanden over het Nederlandse slavernijverleden voeden.

Om op de eerste vraag terug te komen, ik ben er niet van overtuigd dat het aanbieden van excuses een positief effect zal opleveren. Eerder het tegenovergestelde, de polarisatie in de samenleving wordt met ’excuses maken’  versterkt, want tegenstanders zullen zich (nog) harderop uitspreken over de onzin ervan. ’Hoe kunnen ’we’ nu excuses aanbieden waarvoor vorige generaties verantwoordelijk zijn’ is maar één van de mantra’s die ik memoreer. Voorstanders hebben (gedeeltelijk) hun ’genoegdoening’ en zullen die natuurlijk tevens uitventen. Dit wakkert weer nieuwe racistische, discriminatoire tendenzen aan, wie zit daar nu op te wachten?

Overigens, genoegdoening heeft als betekenis in de Dikke van Dale ’herstel van eer’. De Surinaamse Nederlander krijgt dus (persoonlijk) eerherstel, doordat Mark Rutte namens de regering excuses aanbiedt? Dat is toch merkwaardig? De Surinaamse Nederlander geniet dagelijks van zijn democratische grondrechten op Nederlandse bodem, daar verandert een excuus toch niks aan? Betrokkenen melden dat de excuses een soort erkenning betreffen van het leed dat hun voorvaderen is aangedaan. OK, maar wat heeft die Surinaamse Nederlander daar concreet aan in zijn/haar eigen leefomgeving?  En zo komen we automatisch op het probleem van nog altijd bestaand (institutioneel) racisme in Nederland. Racistisch gedrag dient nog veel steviger aangestipt te worden op de maatschappelijke agenda , de vraag is alleen of dit bewerkstelligd wordt door het aanbieden van excuses voor het slavernijverleden.

In deze zin zijn die ’excuses’ niets anders dan een ’kapstokje’- cliffhanger - waaraan het racistische gif in de samenleving wordt opgehangen. Op zichzelf is daar niets mis mee, helemaal als door het excuses maken racisme daadwerkelijk vermindert in onze maatschappij. Dat zou wat mij betreft de enige ratio zijn achter het maken van excuses. Tegenstellingen worden verkleind, we gaan met z’n allen wat vriendelijker met elkaar om. Dit effect zal naar mijn mening niet plaatshebben na de excuses van Rutte, integendeel, de tegenstellingen zullen alleen maar worden verscherpt.

In dit verband kom ik nogmaals terug op de uitdrukking ’genoegdoening’. Een tweede aspect van de definitie volgens van Dale is ’schadeloosstelling’. De befaamde strafpleiter Gerard Spong zei het onlangs voor de camera, na het maken van regeringsexcuses is de juridische mogelijkheid van herstelbetalingen een stapje dichterbij gekomen. Op het moment dat de media meer aandacht gaan besteden aan de mogelijkheid van herstelbetalingen voorzie ik een nog grotere polarisatie. Voor- en tegenstanders zullen elkaar in de pers en voor de camera ’afmaken’, het wederzijdse begrip verdwijnt als sneeuw voor de zon en zal niet snel wederkeren……

Vorig jaar verrichte onderzoeksbureau I & O research een representatief onderzoek onder Nederlanders in opdracht van dagblad Trouw. Daaruit bleek dat van alle Nederlanders slechts 5% voorstander is van financiële compensatie. Van degenen die voor het maken van excuses is, blijkt dit percentage een stuk hoger (17%). Maar dit zijn niet de meest opmerkelijke cijfers…… Twee op de drie Nederlanders met een migratieachtergrond vindt dat Nederland excuses moet maken, maar als we naar het totale plaatje kijken ziet dat er heel anders uit. 31% van de Nederlanders vindt excuses noodzakelijk, da’s nog geen derde van de totale bevolking! De meeste Nederlanders menen dat ’het einde zoek’ is met het maken van excuses. In het onderzoek tekent zich tevens een duidelijk verschil af tussen linkse en rechtse kiezers. 7 van de 10 GroenLinks-kiezers is zeer uitgesproken voor het maken van excuses, dat ligt bij VVD-kiezers, maar vooral PVV-kiezers toch ietsjes anders…..

Tsja, wat moet Mark Rutte nu met deze situatie? Wel. in ieder geval geen excuses aanbieden! Burgemeester Femke Halsema zal dat naar verwachting overigens op Keti Koti-dag wel doen namens de gemeente Amsterdam. Op 1 juli 1863 schafte het Koninkrijk der Nederlanden de slavernij officieel af, in de praktijk duurde het in Suriname overigens nog 10 jaar voordat de slaven echt ’vrij’ kwamen. Waarna ze vanaf  ’0’ hun toekomst trachtten op te bouwen. Uiteraard ben ik (ook) een groot voorstander van meer aandacht voor het Nederlandse slavernijverleden in het onderwijs, musea, culturele instellingen etc. In de jaren zeventig was minister van buitenlandse zaken Joseph Luns nog een nationale held en de onafhankelijkheidsoorlog in Indonesië werd ’verkleind’ tot de uitdrukking ’politionele acties’. Zo 'genoot' ik nog onderwijs en dat is gelukkig thans niet meer het geval. De slavernijdiscussie heeft dus onmiskenbaar positieve resultaten opgeleverd.

Toch vind ik dat ’gedram’ om excuses niet verstandig, bovendien is het contraproductief. Ik zie duidelijk de parallel met de zwarte Piet-discussie. Het ’zwarte Pietje’ wordt tevens als ’cliffhanger’ gebruikt voor de racisme en discriminatie in de samenleving. Excuses voor het slavernijverleden en het verdwijnen van een Zwarte Piet uit het straatbeeld zullen geen enkele positieve bijdragen leveren aan het terugdringen van racisme/discriminatie. Nogmaals, ik vrees dat het omgekeerde het geval is, die ’projectie’ op Pietje en die slavernijexcuses zet alleen maar kwaad bloed. Ik moet eerlijk zeggen dat mij het bloed ook naar mijn hoofd stijgt op het moment dat ik voor racist wordt uitgemaakt. Alleen omdat ik de figuur van Zwarte Piet niet verwerp? De haren rijzen je te berge, maar dat geldt net zo goed voor de ’lege’ excuses die Femke Halsema tijdens de Amsterdamse Keti Kotiviering zal uitspreken.

Gelukkig ben ik geen Zuid- Molukker van de tweede generatie. Waarom? Hoe zou ik tegen deze slavernijdiscussie aankijken terwijl één van mijn nog levende ouders geen excuses en geen schadevergoeding heeft gekregen van de Nederlandse regering terwijl daar na de gedwongen ’repatriëring’ in 1951 meer dan voldoende aanleiding voor was. Ik heb het al zo vaak betoogd, waarom besteden we niet eerst aandacht aan in Nederland (nog) levende slachtoffers van falend overheidsbeleid.  Beste Femke, je maakt misschien morgen tijdens Keti Koti wel een beste beurt voor je achterban, maar ik kan er helaas geen waardering voor opbrengen……