De onlangs Overleden dirigent Bernard Haitink debuteerde tijdens de Hongaarse opstand van 1956 (zonder applaus….)

Toeval bestaat niet in het leven en dat geldt eveneens voor de op 21 oktober jongstleden overleden dirigent Bernard Johan Herman Haitink. Op 7 november 1956 debuteerde hij als dirigent van het Concertgebouworkest, maar dat was veel eerder dan gepland. Dienstdoend dirigent Carlo Giulini had zich ziek gemeld waardoor de piepjonge – 27 jaar pas – Haitink zijn vuurdoop voor een symphonieorkest wel erg vroeg voor de kiezen kreeg. Hij had één geluk, voor het concert werd het publiek meegedeeld dat applaudiseren op deze avond niet op prijs zou worden gesteld. Dit in verband met het neerslaan van de op 23 oktober 1956 begonnen Hongaarse opstand tegen de wrede Sovjet-communisten die de Hongaren sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog met brute terreurtactieken onder de duim hielden. Haitink hoefde dus niet te vrezen voor een lauw applausje.

Nog meer ’toeval’? Het (concert)programma op 7 november 1956 vermeldde de vier jaargetijden van Vivaldi en het Requiem van Luigi Cherubini. Het requiem gaat natuurlijk over de ’dood’, in de Rooms-Katholieke traditie betreft het een mis die wordt opgedragen aan overledene(n). Daar waren er helaas nogal wat van in Hongarije, tijdens de opstand kwamen er ruim 2500 vrijheidsstrijders om het leven, meer dan 200.000 Hongaren namen de wijk naar het westen….

Cherubini was een Italiaans componist en een muziekpedadoog die een – voor die tijd –  bewonderswaardig hoge leeftijd bereikte. Op 15 maart 1842 blies hij zijn laatste adem uit en ook die datum kan natuurlijk geen toeval zijn. Op deze datum – in 1848 – brak de Hongaarse revolutie tegen Keizerlijk Oostenrijk uit en zoals we – helaas – weten, ook deze vrijheidsstrijd werd in bloed gesmoord. Daarvoor hadden de Oostenrijkers wel de hulp voor nodig van Russische troepen. Toenmalig Keizer Frans Josef kon de strijd pas beslechten toen hij zijn ’maatje’ Tsaar Nicolaas 1 bijstand had gevraagd. Gelukkig – voor de Oostenrijkers – bleven de Russische troepen niet hangen in het Hongaarse landschap, maar een eeuw later meldden ze zich alsnog. Met de bedoeling om nooit meer weg te gaan….. Maar gelukkig implodeerde de Sovjet-Unie aan het eind van de tachtiger jaren van de vorige eeuw en waren de Hongaren definitief verlost van de Russische beer.

Terug naar Haitink. Hij was één van de grote dirigenten, de Amsterdammer leidde onder andere het Concertgebouworkest en het London Philharmonic Orchestra. Zijn oog voor detail zonder het het muziekstuk ’als geheel’ niet uit het oog te verliezen maakte hem uniek, Hiernaast kon hij al zijn emoties in de muziekbewerkingen kwijt, maar zijn aandacht voor precisie dreef nooit af. Veel muzikanten hadden geen bladmuziek nodig als Haitink voor hen stond met zijn dirigeerstokje.

3 maal heeft het onze Koning(in) behaagd om Hatink tot Ridder te slaan. Haitink heeft het zelfs geschopt tot Commandeur in de orde van de Nederlandse Leeuw. Dan ben je op de ladder van de Ridderordes wel aardig opgeklommen hoor! Misschien is dat ook wel de reden dat onze ’Willy-Alexander’ het passend vond om in een tweet te reageren op Haitink’s overlijden. Onze Koning meent dat Haitink in staat was de zielen van Mahler, Bruckner en Beethoven bloot te leggen. Tsjonge, toe maar Willy, ik wist niet dat de klassieke muziek tot je ’interesse-spanboog’ behoorde. Je moeder was vaak aan te treffen bij klassieke concerten, jouw verschijningen bij dergelijke evenementen zijn toch ietwat schaarser……

Overigens wil ik je dit geenszins euvel duiden, ieder vogeltje zingt zoals het gebekt is, nietwaar? Je grootmoeder – Juliana – had ook heel andere interesses dan haar dochter Beatrix. ’Bea’ heeft bijvoorbeeld nooit iets gehad met zweverige gebedsgenezeressen, dit in tegenstelling tot haar moeder. Die papte een beetje teveel aan met ene Greet Hofmans die er op enig moment door Bernhard hoogstpersoonlijk uit werd geflikkerd.

Wat zegt U, zit ik hier alweer Koningshuisleden kinderachtig de maat te nemen? U heeft gelijk en daarom wil ik afsluiten met een positieve Koninklijke noot. Op 19 november 1956 bezocht Koningin Juliana de gevluchte Hongaren in het Jaarbeursgebouw te Utrecht waar velen van hen tijdelijk verbleven. Hiernaast hield de toenmalige Koningin voor de gelegenheid een radiotoespraak, mede om de getraumatiseerde Hongaren een hart onder de riem te steken. Haar meelevendheid vatte ze mooi samen: ’welkom in Nederland, God heeft jullie naar hier gebracht’. Om vervolgens deze tekst in het Hongaars te herhalen: ’Isten hozott benneteket Hollandiában!

Prachtig hè? Zo ziet U maar, zelfs ik ben tot complimenten voor Vorstenhuisleden in staat. ’Haartverwaarm’nd’ zou Bernhard gezegd hebben…..