Alles Dicht? Dan maar naar de Hongaarse of Hollandse Hypermarkt

Hè, zult u zeggen na het lezen van de kop boven dit artikel, maar in Nederland is er toch helemaal geen hypermarkt te vinden? Dat is juist en daar mogen we de hemel dankbaar voor zijn. In de jaren zeventig is er een poging ondernomen door het Bijenkorfconcern met de opening van een ’Maxis’ aan de rand van Amsterdam. Dit project is niet doorgezet vanwege het feit dat de Bijenkorf eenvoudigweg de vergunningen voor realisering van hypermarkten niet rond kreeg. De Maxis dan ook een zachte dood gestorven.

Op het Europese continent zijn de hypermarkten vooral bekend van de Fransen en de Belgen met hun Carrefours, Auchan’s en Delhaizes. Daarna heeft vanuit Engeland de hypermarktreus Tesco op het Europese vasteland voet aan de grond gekregen. Vooral in de voormalige oostbloklanden word je overspoeld door de Tescoborden aan de randen van woonagglomeraties. Deze ontwikkeling is wel gepaard gegaan met dramatische consequenties.

In Hongarije was er tijdens het communisme bijna op elke hoek van de straat een zogenaamd ABC winkeltje te vinden. Voor de liefhebbers, dit is niet een zomaar bedachte letterreeks. ABC staat voor ’ Általános Beszerzési Cikkek’, dir betekent zoveel als ’algemene koopartikelen’. Ja, dat had U niet gedacht, hè. Overigens, in Nederland is er ook sprake van een interessante afkortingscultuur, de supermarktketen ’de Spar’ staat tevens voor een mooie uitdrukking: ’Door Eendrachtig Samenwerken Profiteren Allen Regelmatig’. En herinnert U zich nog de melkboer die vroeger aan de deur kwam – of nog steeds – met zijn grote ’melkkar’ vol met verse zuivel en kruideniersartikelen? Met grote letters stond de afkorting ’SRV’ op de zijkant van zijn grote rijdende caravan. ’Samen Rationeel Verkopen’, dat was het devies van de melkman. Vroeger bleef die uit de kluiten gewassen ’verse melkbrenger’ nog wel eens wat langer op een bepaald adresje hangen. Dat heeft geresulteerd in heel wat zuigelingen met een niet te traceren DNA die tot op de dag van vandaag als ’die van de melkboer’ worden aangeduid. Veelal in het geval de ’ouders’ bruinogig zijn, klein van stuk maar hun ’zoontje’ opgroeit tot een lengte van bijna 2 meter en opvallend blauwe ogen heeft…….

De kleine ABC’s zijn in Hongarije nog wel aanwezig maar sinds de val van het Sovjetrijk en het communisme is het aantal kleine kruideniertjes met meer dan tweederde geslonken. In plaats daarvan kwamen in eerste instantie de zogenaamde CBA’s die met grotere supermarkten in het straatbeeld verschenen. De eigenaren – slimme Hongaarse ’vrije jongens’ – groeiden razendsnel en met de omkering van ’ABC’ maakten deze ondernemers het de leveranciers ook niet gemakkelijk. Met keiharde onderhandelingstactieken wisten ze lage inkoopprijzen te bereiken voor Nutella, conservenleverworst, luiers en al die andere handel die wij, consumenten bij de kassa afrekenen. Snel daarna volgde de eerste hypermarktketen – de CORA – en daarmee was het hek van de dam.

Aan het eind van de jaren negentig streek de Franse keten Auchan naast Boedapest neer en deze hypermarkt is nog altijd de grootste en meestbezochte kruidenier van Hongarije. Aan de overkant van de ’autoring’ volgde al snel de Britse keten TESCO die zoveel haast had met de realisering van de bouw dat het zelfs helikopters inzette om maar zo snel mogelijk de deuren voor het publiek te kunnen openen. Massaal kozen de Hongaren voor de ruimte, de weelde van het assortiment EN de – gepercipieerde – lage prijzen.

Hongaarse gemeentes – en vooral de burgemeesters en hun kliek – verdienden zich jarenlang het schompes aan de verkoop of verhuur van bouwgrond. TESCO had het in Hongarije maar voor het uitkiezen op welke plek ze hun lelijke witte prefabdozen wilden neerplempen. Het resultaat is er dan ook naar. Tegenwoordig vind je naast elk groot dorp, elk stadje, elke stad een grote witte rechthoekige schoenendoos met die afzichtelijke groteske TESCO-letters op het dak. Landschapsvervuiling tot in de oneindige macht zou ik zeggen. Maar goed, het is natuurlijk convenient want je zet je auto op de gratis parkeerplaats en je laadt in een paar uur je bolide vol voor de komende week of weken. Of je daarmee ook kwalitatief spul in je auto geladen hebt? In ieder geval is de Nutella en het merkwasmiddel in dezelfde verpakking wellicht ietsjes duurder in Oostenrijk maar daar is de samenstelling van genoemde producten wel even van een ander niveau. Dat de Europese Unie deze situatie onder invloed van die 15.000 lobbyisten die in Brussel dagelijks rondbanjeren nog altijd toelaat is een gotspe!

Regelmatig gebeurt het dat vers vlees aan de ’slagerstoonbank’ in de TESCO uit de geplastificeerde verpakking is gehaald – omdat de THT-termijn is verstreken – en als ’verse’ kipfilet wordt verkocht door een ’zo uitziende slager’ inclusief slagerspetje. De laatste jaren is de kwaliteit en de service van de Hongaarse hypermarkten verder verslechterd door de komst van de Lidl’s en Aldi’s van deze wereld. De verschijning van deze ketens was in eerste instantie weer een mooie nieuwe inkomstenbron voor diverse burgemeesters en hun kliek. Er konden immers weer ontelbare vierkante meters verhuurd/verkocht worden. Persoonlijk ben ik vooral verguld met Lidl – in Hongarije als Lidli uitgesproken -, het assortiment is van acceptabel kwaliteitsniveau en het versassortiment is niet te vergelijken met dat van Auchan/TESCO. Boze tongen beweren dat de Scientology kerk achter de financiering van Lidl zit maar dat is toch geen beletsel? Dan hoeft de winst immers niet via Nederland naar één of andere brievenbusfirma gesluisd te worden, alles gaat volgens het boekje. In de Verenigde Staten is Scientology immers officieel een religieuze organisatie en is daarom vrijgesteld van betaling van belastingen. Eigenlijk zou hierom Lidl nog lagere prijsniveaus moeten hanteren dan Aldi. Maar ja, die diepgelovige Scientologyleiders zullen wel niet vies zijn van de pecunia. Geld stinkt immers ook niet bij deze sekteleden!

In het begin van dit artikel meldde ik dat Hollanders blij mogen zijn dat er geen hypermarktcultuur in Nederland bestaat. Inderdaad, als er geen (buurt)supermarkt meer in de directe nabijheid van woonwijken te vinden is, ’sterft’ een stad/dorp uit. In Hongarije is het in de centra van stadjes/steden letterlijk de hond in de pot, oude traditionele winkelstraten liggen er vaak verlaten bij. De lege puien worden afgewisseld met de ’Chinese stores’ die goedbedoelde rotzooi te koop aanbieden. Ok, dit is misschien een beetje overdreven, maar feit is dat als consumenten de stad uit worden ’geleid’ om inkopen te doen in die depressiefmakende ’shopping malls’ de binnensteden uitgemergeld raken.

Gelukkig is dit niet het geval in Nederland, het ’poldermodel’ functioneert in het – voormalige – kikkerlandje naar behoren. Gemeentes en provincies geven geen of zeer weinig vergunningen af voor voedselverkoop buiten de bebouwde kom. En al helemaal niet aan supermarktkolossen die een ’outlet’ van 10.000 vierkante meter nog als buurtwinkeltje kwalificeren. Veel te rigide regelgeving noemde de ’grootschalige detailhandel’ de opstelling van de diverse overheden, ik noem het verstandig en verantwoord detailhandelbeleid. Als rechtgeaarde liberaal kom ik nu een beetje in strijd met mezelf, maar de Nederlandse overheidsdienaren zijn van links tot rechts deze lijn toegedaan en dat zegt iets over de volwassenheid van de democratie in Nederland.

Die volwassen fase is in Hongarije helaas nog niet bereikt, we zullen nog lang tegen die oerlelijke TESCO-pui aan moeten gluren, het is niet anders. Alhoewel, Hongarije heeft onlangs besloten tot de aankoop van 20 gloedjenieuwe Airbus gevechtshelikopters. Destijds werden de bouwmaterialen bij de realisatie van de eerste TESCO tevens met helikopters ingevlogen. Zou het niet vermakelijk/ironisch zijn indien de Airbus helikopters de muren van deze ’outlets’ eens aan een explosietest zouden onderwerpen? 

Supermarkt automatic doors open for me: therefore, I am (Craig Bruce Reucassel, Australische humorist 1977 – )